गय् जक सोझा पिं धयागु का थुपिं? हेत्तेरी ।

गय् जक सोझा पिं धयागु का थुपिं ? हेत्तेरी ।

- डा.रोशन श्रेष्ठ

चेपाङ व नेवा तये दथुइ समानतायात कया भाजु रोशन श्रेष्ठं च्वया दिगु छगु अनुसन्धानात्मक च्वसु - ब्लगर
यक्वसिनं मस्यूगु खँ छु ख: धा:सा चेपाङ धयापिं नेवा:त नाप जेनेटिकल्ली दकलय सत्तिइपिं जनजाति नं ख: । नेवा: बस्तिया ज:ख: जंगली जीवन हनीपिं चेपाङ समाज या इतिहास बाँलाक्क अध्ययन जूगु मदु । तर इमिगु भाय् व DNA या छुं छुं अध्ययन धा:सा जूगु दु । नेवा: मौलिक खँग्व: व चेपाङ मौलिक खँग्व: दथुइ २८ प्रतिशत खँग्व:त ज्व:ला: धका भाषाशास्त्रिपिन्सं धा:गु दु । (स्वयादिसँ वारेन ग्लोवरया च्वसू त)। जब कि चेपाङ व नेवा: दथुइ सामाजिक अन्तरसम्बन्ध मदु । अथे जू सा अहम न्ह्यस: थ्व दु कि - सामाजिक अन्तर्सम्बन्ध मरुसां तबि २८ प्रतिशत मछिं मौलिक खँग्व: गय् जुया: ज्व: लात? ..)

छम्ह थेकदार गामय् वइ । मिखाय् चस्मा, ल्हातय् घरी, म्हिचाय् सुर्य चुरस बट्टा, अले चत्त नक्सां फिल्तर दू पत्तिइ चुरस फ्वाँय् फ्वाँय् साला: कुँ ल्ह्वया च्वनिइ । गामय् न्हूम्ह मनू खन कि अथें हे हुल मुनिइगु थासय् थज्याम्ह मनू वयेवं छु माल । ४म्ह ५म्ह छक्वलं मुं वइ ।
'के छ भाइ?' थेक्दारं छक्वलं न्यनी ।
मुं वइपिं छुं धाये मछा:सें वास्यां न्हिली ।
'चकलेट खाने?' थेकदारं चकलेत इना बिइवं मेपिं नं हुरुरुरु मुं वइ ।
मनू हूल मुनेधुंका: गामय् भतिचा बल्लापिं थें च्वंपिन्त थेकदारं न्यनी ।
'के काम गर्छौ भाइ? काम गर्ने हो?'
'पाए त गर्ने हो नि । के काम हजुर?'
'बाटो खन्ने हो । कमाइ राम्रो हुन्छ । ल गर्ने भए भन । कति जना छ ?'
'कति जना चाहिने हजुर?'
'चाहिन्छ २०-२५ जना । आइमाइ बच्चाहरु हुँदैन । बाटो खन्ने काम हो, अल्लि गाह्रो छ ।'
'लु हामी त गर्ने हजुर । के दिन्छ?'
'खान बस्न सबै थेकदारले दिन्छ । काम सक्केपछि हिसाब गरेर पैसा दिन्छ ।'
गामय् च्वं पिन्सं थ:थ: ख्वा: स्वया: इमिगु थ:गु भासं क्वालक्वाल खँ ल्हाइ । थेकदारं हाकनं धाइ ।
'ल म भोली आउँछु । को को काम गर्ने हो सल्लाह गरेर कति जना छ भोली भन्नु । काम गर्न जाने भए पर्सि नै लान्छु ।'
गामय् बल्ला:थें च्वंपिं दक्व ल्यायम्ह व बाज्य:वंपिं ज्या यायेत तयार जुइ । कन्हय् खुन्हु थेकदार या ल्यू ल्यू वनी । अले लँ चायेकेगु दुर्गम गामय् वना टहरा दयेका: च्वनी । अन थ्यनेवं मेम्ह थेकदार नाप लाका बिइ । न्हापायाम्ह थेकदार बेपत्ता जुइ ।
मेम्ह थेकदार नं पासा थें हे । तस्कं न्ह्यइपुक खँ ल्हायेमा:म्ह । थुया नयेत सिलावरया बसजा: थेकदारं हया बिइ । गामय् चाया थलयात म्हालासाला यानां छ्यलेमा:पिन्त सिलाबरया न्हू बसजा: ब्यूबलय् ,ओहो...., ज्यामित सकलें दंग जुल । व हे थेकदारं दाल जाकि आलु चि बोरा बोरा हयाबिइ, मसला नं हयाबिइ । गामय् बाँलाक्क भ्याकुर तकं नयेमखंपिन्त जाकिया जा, आलु तरकारी व दाल, अले मसला तया नये खंबलय् मेगु छु माल? तस्कं लय लय ताया त्यंक त्यंक नइ । देनेत पालया ब्यवस्था नं थेकदारं हे यानाबी । गामय् सु व घाँय या पौ चिनात:गु छेँय् च्वनेमा:पिं, व नं वा वल कि न्ह्याबलें ज्वया व: । छफुति ल: ज्वयामवइगु पालया दुने च्वने खंबलय् मेगु छु माल? स्याउला माला मिया हया ज्यामितसें हे देनेत थाय् दयेकल ।
स्वन्हु प्यन्हु तक ज्या नं छुं याये म्वाल । पाल तयेगु, देनेगु थाय् दयेकेगु, साक्क ज्वरेयाना नयेगु, अले आरामं देनेगु, तस्कं मस्ति यात इमिसं । छुं दिं लिपा निसें ज्या शुरु जुल । सुथय् दँसां निसें बहनिइ ख्यूं मजूतक इमिसं नुग:तया ज्या याइ । थेकदार नं इमिगु ज्या स्वया लय् ता: । नये त्वने व देने दया इपिं नं लय् ता । जाकि आलु दाल मफुनिबलय हे मेगु बोरा थेकदारं हये धुंकिइ । ज्यामितसें नं गथे धाल अथे ज्या यायां ६ ला बित । ६ ला दुने इमिसं यक्व हे लँ म्हुल ।
खुला लिपा छन्हु थेकदार ख्वख्वं वल । इपिं दक्वं अजु चाल । दक्वं नापं मुना न्यन, छाय् छु जुल?
थेकदारं ख्वख्वं धाल -
'थ्व लँ म्हुइगु ज्या कया जि बरबाद जुल । जिगु धिबा नं दक्वं फुत । जित: घाता जुल । जि नांगा जुल । बरबाद जुल ।'
मस्त जुया ज्या यानाच्वंपिन्त तुफान व:गु थें जुल । सुनामिं बस्वा:थें जुल । सुनां नं छुं न्ववाये मफुत । छम्हसिनं तीजक न्यन ।
'आ: झी छु यायेगु ले?'
थेकदारं धाल - 'आ: झी छु यायेगु? आ: कन्हय निसें ज्या यायेमखुत । धिबा नं वइ मखुत । जि बरबाद जुल ।' थथे धाधां हि हि लना ख्वल ।
ज्यामिपिं दथुइ थ:थ: खँ जुइ ।
'झीत ज्या याना धिबा नं बिइ धा:गु मखुला?'
मेम्हसिनं धाइ
'अपाय् च्व द्य: थें भिं म्ह थेकदार ख्वया च्वन । जित नं ख्वये मास्ते वल ।'
मेम्हसिनं धाइ
'उइके हे धिबा मदु हँ । झीसं गथे ति धायेगु?'
मेम्हसिनं धाइ
'धिबा ति धका: छक्व: धाये नु रे ।'
इमिगु भासं इमि खँ ल्हाना च्वनीबलय् थेकदार गब्लें तस्स: गब्लें चिस्स: याना ख्वया हे च्वनी । ख्वयाच्वंम्ह थेकदारयात 'धिबा ति' धका सुनां नं धाये छाली मखु ।
छम्हसिनं तीजक धाइ
'जिपिं छु याये ले साहु जि?'
थेकदारं धाइ - 'स्व: छिमिसं उल्लिमछि दु:ख सिया: ज्या: यागु खना जि नुगलं सह यायेमफुत । जिं जिगु घडि नं मियाछ्वया । अंगू नं मियाछ्वया । दक्व मिया: थुलि धिबा ज्वना वइगु दु । थ्व हे धिबा छिमित इना बिइ । छिपिं आ: म्वाल, थ:गु गामय् हे हुँ ।' थथे धाधां हाकनं थेकदार ह्वाँय् ह्वाँय् ख्वइ ।
'म्वाल म्वाल साहु, ख्वयेमते । देवं हे झीत दु:ख बिल । छु याये?' छम्ह ज्यामिं उल्ता साहुयात हेयकिइ । साहुलं उइके दुगु धिबा सकसितं इनीबलय म्हतिं ५०० तका थ्याइ । ५०० तका दाँ ज्वना ज्यामिपिं छेँ लिहाँ वनेत वनी ।
लँ दथुइ थ्यंबलय् छम्हसिनं धाइ
'मजिल, झी ६ ला मछिं ज्या याना आ: लिहाँ वनेबलय् थथे पुलांगु वस:फिनां छेँय् वनेगु ला?'
'ख: ख: वस: छजू ला न्हूगु हे फी माल'
अले सकलें छगू बजारय् वना वस: छजू छजू न्याइ । हूल मुनां वस: न्या:व:पिन्त पसल्या साहुजुं न्यनी -
'छिमिला मोहनी वल कि छु?'
'मखु साहु । लँ म्हुइत वना वयापिं । जिमि साहु द्यात हँ धका थुलि धिबा बियाहल ।'
अथे खँ ल्हाल्हां थ:गु धिबा फुका वस: छजू छजू न्हू पुना इपिं दक्वं गामय् लिहाँ वनी ।
६ला तक लँ म्हूपिन्त ५०० जक ज्याला बिल हँ धका न्हाय्‌पं न्हाय्‌पं जुजुं छम्ह पत्रकारतक थ्यनी । व पत्रकारं गां म्हसिइका अन च्वंपिन्त न्यं वनी ।
'धात्थें ख:ला? छिमित ६ ला ज्या संका ५०० दां जक बिल हँ ??'
'ख:'
'अले छिमिसं थुलि धिबां मगा: धका मस्यू ला?'
'स्यू'
'अले छाय् ले जिमित ज्याला हजि, गाक्क धिबा हजि धका मधायागु?'
'बिचरा थेकदार साहु, वइके हे धिबा मदु । जिमित गनं बिइ? दुसा ला जिमित बि हे बिइ नि ।'
'छिमि साहुयाके धिबा मदु धका गथे सिल?'
'बिचरा थेकदार साहु, घाता जुल धका गुलि ख्वल । गजा:उ भिम्ह साहु । जिमित न्हिं न्हिं साक्क साक्क जाकिया जा नकल । उइके धिबा दुसा ला बि हे बिइनि । उयागु थ:गु घरी, अंगु मिया दक्व जिमित बियाहल ।'
थथे तस्कं सोझापिं ज्यामि पिन्सं इमि थेकदार साहुजुं इमित ख्वया नातक याना थगे यात धका छफुति नं विश्वास मया । बरु अजा:म्ह द्य:थें जा:म्ह थेकदारयात नाग:तुग: धाल धका: पत्रकारयात हे ब्व:बिल ।
थ्व काल्पनिक बाखँ मखु । थ्व धात्थे जूगु घटना ख: । थ्व घटनायात कया छगू डकुमेन्टरी नं दयेकुगु दु । जिं व हे डकुमेन्टरीया आधारय् थ्व बाखँ च्वयागु ख: । अले व ज्यामिपिं दक्षिणि धादिङय् च्वनीपिं चेपाङ त ख:।
अथे यक्व सोजा जुल कि नं थगेयाये अ:पु । डकुमेन्टरी स्वयाच्वनेबलय् 'गय् जक सोझा पिं धयागु का थुपिं? हेत्तेरी ।' धका: त:क्व: हे मतिइ वइगु ।



Chepangs of Nepal. Photo taken from Intenet. Credit goes to the respected owner.


चेपाङ धयापिं अविकसित, बुद्धि मदुपिं, लोप जुइत्यंपिं आदिवासि जनजाति धका सकसिनं स्यू । तर यक्वसिनं मस्यूगु खँ छु ख: धा:सा चेपाङ धयापिं नेवा:त नाप जेनेटिकल्ली दकलय सत्तिइपिं जनजाति नं ख: । नेवा: बस्तिया ज:ख: जंगली जीवन हनीपिं चेपाङ समाज या इतिहास बाँलाक्क अध्ययन जूगु मदु । तर इमिगु भाय् व DNA या छुं छुं अध्ययन धा:सा जूगु दु । नेवा: मौलिक खँग्व: व चेपाङ मौलिक खँग्व: दथुइ २८ प्रतिशत खँग्व:त ज्व:ला: धका भाषाशास्त्रिपिन्सं धा:गु दु । (स्वयादिसँ वारेन ग्लोवरया च्वसू त)। जब कि चेपाङ व नेवा: दथुइ सामाजिक अन्तरसम्बन्ध मदु । अथे जू सा अहम न्ह्यस: थ्व दु कि - सामाजिक अन्तर्सम्बन्ध मरुसां तबि २८ प्रतिशत मछिं मौलिक खँग्व: गय् जुया: ज्व: लात?
छगू अवधारणा दु कि, चेपाङ त न्हापा नेवा:त हे ख: । नेवा: समाज दथुइ सत्ता संघर्षय् बुना पिहाँ वनेमा:पिं ज:ख:या जंगलि जीवनय् च्वं च्वं अन हे एडेप्टेसन जुया वंपिं मनूत हे चेपाङ जूवंगु खयेफु । अथवा, पिने पिने या समाजं आक्रमण याइबलय् जंगलय् बिस्यू वनेगु नेवा: चलन दु । अथे बिस्यू वं पिं नेवा:त लँ तना जंगलय् हे थाना अन हे एडप्ट जुया इभोलुसन जुया वंपिं मनूत हे चेपाङ जुये फु । अथे जुया थुमि दथुइ सामाजिक अन्तर्सम्बन्ध मदुसां नं प्रागऐतिहासिक कालय् विकास जुया मेगु लिपा दुहाँ व:गु भासं प्रभाव मलाकूगु मौलिक खँग्व:त ज्व:लानाच्वंगु जुइफु ।
थ्व अवधारणा सहि ख:सा चेपाङया डिएनए व नेवा:तय् डिएनए ज्व:लाइगु अवस्था नं दु । डि एन ए या अध्ययन याइपिन्सं माइटोकन्ड्रियल डाटा, वाइ क्रोमोजोम आदि स्वइपिन्सं नं चेपाङ, नेवा:, तामाङ व मग: तय्‌त छगू हे पुचलय् तइ, छाय् धा:सा डिएनए प्याटर्न यक्व हे ज्व:ला: ।
जि जापानय् च्वनाबलय् नेपा:या चेपाङ पिनिगु गामय् ४दँ ५दँ च्वना अध्ययन या:म्ह जापानी छम्ह नापलात । चेपाङ भाय् ल्हायेस:म्ह, अले थ:गु नां नं रामबहादुर प्रजा धका धाइम्ह । व जापानीयात ग्वहालि याइम्ह छम्ह भाजु नेवा: हे । वय्क:पिं पाखें सिल कि चेपाङ पिनिगु पारिवारिक मान्यता त नेवा: पारिवारिक मान्यता नाप यक्व ज्व:ला: ।
नेवा:त थ:पिन्त सोजापिं तायेकिइपिं यक्व हे दु । खँल्हाबल्हाय् नं 'झी नेवा:त सोजा पिं' धका: धाइपिं यक्व दु । 'झी सोजापिं जुया हेपे याका च्वने माल' धयागु भावना दुपिं नं यक्व हे दु । चेपाङ त गुलि सोजापिं धका: ला जिं च्वये हे धुन । व हे चेपाङ प्रजातिया पुर्खा पाखें व:पिं जुया, बाय् डिएनए ज्व:ला:पिं जुया जकं थथे सोजा पिं जूगु ख: कि? शायद खये नं फु । डिएनए ज्व:लात कि म्हया नापनक्सा जक मखु, आनीबानी नं ज्व:लाना च्वनीगु सम्भावना यक्व हे दु ।
थन च्वय् च्वंगु बाँखनय् थें थपाय् भनं सोजा ला जुइमज्यू न्हां । थथे सोजा जुया च्वन धा:सा नेवा:त नं आप्रवासि चापय् ला लां ला लां विस्थापित जुया चेपाङ त थें जंगलय् वनेमाली तिनि । धाइपिन्सं छु धाइ छु धाइ, धाल धका व चेपाङतसें थें विश्वास यायेमज्यू । राजनीतिक पार्टीया नेतापिनिगु खँ न्यना तिं तिं न्हुया जुइपिं नेवा:त मात्तुमाला: छक्व इमिगु डिएनए चेक याना स्वयेमाल, गनं इमिगु डिएनए चेपाङ त नापं यक्व यक्व हे ज्व: लाना च्वन कि छु ख: हाँइ?
खँ थुइका दिसँ, मुसुकाया दिसँ ।
Copied from Roshan Shrestha's fb page.
Jan 28, 2017