घरपति पिन्स सिइका: तयेमा:गु खँ

डा.रोशन श्रेष्ठ

(Source : Roshan Shrestha's Facebook Page)

‘छिथाय् क्वथा बालं बिइगु ख:ला?’
‘गुलि भा: बियेगु? भा: तयेगु ख:सा क्वथा खाली याना बिइ ।’
‘गुलि ले भा:?’
‘थन चले जूगु भा: ५ द्व: ख: । ५ द्व: पुलेगु ख:ला?’

थथे भा: क्व:छिना स्वनिगलय् बालं बिइपिं घरपति त अप्व: धयाथें नेवा: त ख: । अले बालं च्वं वइपिं गैर नेवा: त । थ्व बालं बियेगु व कायेगु चलनय् यक्व विकृति त दु । विकृतिया हाग: त:धं जुजुं वना थ्व आ: छगू सामाजिक समस्या जुया वये धुंकल ।स्वनिगलय् गैर नेवा:पिन्सं नेवा:तय्‌त मयेयकिइगु मू हुनि बालं च्वनीपिन्त घरपतिपिन्सं बाँलागु ब्यवहार मयात धका नं ख: । थौं थ्व सवालय् छक्व: दुवाले ।

गुम्हस्याँ धाइ -
(१) घरपति पिन्सं पाहुना वयेके बी मखु ।
(२) बा: बियेगु लिपा लात कि घरपतिं दना हुँ धाइ ।
(३) महिना थीसात कि खापा ध्या ध्या याना घरपति धिबा फ्वँ वइ ।
(४) सफा मयात, हल्ला यात धका घरपतिं कच कच याइ ।

थजागु खँय् क्वथिइक स्वत धा:सा घरपति पिनिगु सिबे बालं च्वनीपिनि अप्व: गलति दयाच्वनी । ४ म्ह च्वनेगु धका: बालं कया लय् लय् पतिं ८म्ह १०म्ह 'पाहुना' धका तइबलय् उकिं लाइगु थप ब्ययभार क्वबिइत बालं च्वनीपिं तयार मजू । थ्व बालं च्वनीपिनिगु अनैतिकता ख: ।

अनेक त्वह तया बा: पुलेगु छन्हु निन्हु लिपा लाकेत स्वया च्वनी । धा:गु दिनय् हाले हिले म्वायेक खुरु खुरु बा: पुले ह:सा 'दना हुँ' धायेका च्वने माली मखु । थ्व नं बालं च्वनीपिनिगु हे धिबा लिपा पुलीगु बानीया हुनिं जूगु ख: । छेँया क्वथा कया च्वँसेलिं छेँज:पिन्सं थें सफा याना च्वनेगु, मेपिन्त डिस्टर्ब मयायेगु मयात कि अजागु कुबानिपाखें अन्या' जूपिन्सं हतकीगु स्वभाविक हे ख: ।

अंग्रेज भासं धापू दु - 'चीप पिपल बिहेभ चीपलि । ह्वेन यू डील विथ चीप पिपल, यू अल्सो स्टारट बिहेभिङ चीपलि अटोमेटिकल्लि ।' धायेत ला इमिसं 'चीप पिपल' धका क्वह्यंपिं मनूयात धाइ । संस्कार मस्यूपिं, खँ मथूपिं व धिबा मदुपिन्त नं चीप पिपल धका धाइ ।

वास्तवय् घरपतिपिन्सं भतिचा धिबा बा: कया बाय् मदुपिन्त बाय् ब्यूगु धर्मया ज्या ख: । अथे यात दका बालं च्वनीपिन्सं 'सुभाय्' धाये मा:गु ख: । तर थथे 'सुभाय्' धाइपिं मनू त द हे मदु धा:सां ज्यू । कचमच जुइका बालं त्व:ता:वनीपिन्सं ला 'सिइमा झ्वकनिइमा' धका सरा बिया वनी । दँ दँ तक बाँलाक्क सम्बन्ध तया बालं च्वना वनीपिं नं  बालं त्व:ता: वनेधुंका: 'म्ह फुला' धका छक्व: नाप लायेत नं गब्ले नं वइमखु । लँय् नाप ला:सा नं मखं पह: याना फस्वया वनी । घरपति जुयेगु धैगु धर्मया ज्या याना नं तिरस्कार फयेमालीगु ज्या जुयाच्वन। बालं च्वनीपिन्सं जिन्दगि दत्तले घरपति पिन्त तूस तया जुइगु जुयाच्वन ।

थ्व स्वयेबलय् सकलें बालं च्वनीपिं व घरपति पिनि दथुइ समस्या दु । थथे बालं च्वनीपिं व घरपति पिं दथुइ समस्या वइगुया मू कारण धा:सा मेगु हे दु । व मू कारण ख: - 'धिबा' । स्वनिग:या घरपति पिनिसं यानाच्वंगु त:धंगु गलति धयागु दंक बालं तयेगु ज्या ख: । यदि थिके जुइक बा:भा: तल धा:सा अन 'चीप पिपल' च्वं वइमखु, अर्थात च्वं वये फै मखु । क्वथाभा: थिके जूसा थथे तिरस्कार, हेला, अपमान, व तूसया शिकार नं जुइ माली मखु ।

अले मेगु छता खँ कने - स्वनिगलय् बालं बिया नयाच्वंपिं लखं लख नेवा:त दु । बा:या भा: नं थ: यत्थै कायेगु यानाच्वंगु दु । तर व बा: छु आधारय् कायेगु धका: सुनां हे विचा: मया: । च्वय् हे न्ह्यथने धुन कि भा: क्व:छिइ बलय ‘चले जूगु भा:’यात आधार कया च्वनि । व बाहेक मेगु छुं हे आधार मदु । गुलि जक प्वकतां बुद्धि? बालं कायेबलय बिइबलय् गुलि भा: क्व:छिइ मा: धका प्रचलित सिद्धान्त कथं  स्वत धा:सा स्वनिगलय् तस्कं तस्कं दंक बालं तया च्वंच्वन । थथे दंक बालं तयेगु वास्तवय् पुर्खाया सर्वय् मिया नयेगु अपराध थें ख: । थ्व खँ जिं छगू दसू ब्वया कने ।

यदि छिं बालं तयेगु ख:सा दकलय् न्हापा छिगु छेँया मू क्व:छिइमा: । थौं थत्थें छिगु छेँ मिइगु जूसा गुलि भा: तये? छिगु छेँया भा ५० लाख तल धा:सा । छिगु छेँ छखां बालं कायेगु भा: लच्छिया म्होति नं ५० हजार (अर्थात छेँया मू या १%) जुइमा: । थ्व ५० हजार पाखें छिगु छेँ ज्य: वनीगु खर्च दुहाँ वइ । बालं का:पिन्सं त्व:ता वने धुंका हाकनं न्हापाया थें च्वंकेत खर्च जुइगु धिबा, सरकारयात पुलेगु कर, व छिगु छेँ या लगानि ५% ब्याजं ऋण पुलेगु धिबा पुलेत गाइ । तर झीथाय् ५% ब्याजं ऋण चलेमजू । १२ निसें २०% चलेजू । आ: व नं हिसाब यात धा:सा लच्छिया बा: म्होति नं ६० हजार  (अर्थात छेँया मू या १.२%) जुइमा: । थुलिनं दंक धिबा कया बालं बियाच्वन धा:सा छि द्याना च्वन ।

यदि बालं बिइपिं स्वया बालं च्वनीपिं यक्व दत धा:सा डिमान्ड तच्व: जुइ । डिमान्ड तच्व: जुल धा:सा छिगु छेँया बा: लच्छिया ६० हजारं थहा वना ७०, ८०, ९० हजार नं जुइफु । बजारय् सेन्टरय् लानाच्वंगु छेँ, ज्या छिंगु छेँ, पार्किङ, मत, ल:, ढ:, केवल, इन्टर्नेट, सरसफाइ आदि छु छु सुविधा दु व कथं छिगु छेँ या डिमाण्ड तच्व: जुजुं वनी । अथे जुइबलय् अप्व: धया थें छिगु छेँया भा: हे ५० लाख सिबे अप्व: जुया च्वने धुंकिइगु जुया च्वये जिं धयाकथं १.२% हिसाबं जक बा: क्व:छ्यूसां छि द्याना च्वनेमाली मखु ।

थथे छेँ या भा: व छेँ या बालं बिइगु भा: क्व:छिइ धुंका: आ: छिगु छेँय् गुलि क्वथा दु निना स्वइदिसँ । देनेगु क्वथा जक निनेमा: । भुतु क्वथा, ढुकू, बाथरुम, बैठक आदि दक्वं त्व:ता दिसँ । यदि छिगु छेँय् २ गु जक देनेगु क्वथा जूसा, छिं म्होति नं ३० हजार बालं कायेमा: । देनेगु क्वथा मखु, पस: कव: वा ब्यापारीक कथं छ्यलीगु जूसा म्होति नं निदुगं भा: तयेमा: । अर्थात ६० हजार जुइमा: ।

आ: छिं हिसाब याना स्वया दिसँ । २ करोड वंगु छेँ जिं २० - २५ हजारं बालं तयात:गु खना । जब कि व घरपतिं व छेँ २ लाख ४० हजारं बा: ब्यूसा जक द्याइ मखु । थथे १०दुगं दंक बा: बिसेलिं ‘चीप पिपल’ च्वं मवइला ? १ करोड वंगु छेँ जिं ४ हजारं क्वथा क्वथा बालं तयात:गु खना । व छेँय् ६ गु क्वथा दु, स्वंगु घरपति पिं थ: हे च्वनी । छेँ छखां या बा: १ लाख २० हजार, स्वंगु क्वथाया बा: ६० हजार जुइमा:गु ख: । तर घरपति पिन्सं ४ हजार ल्याखँ १२ हजारय् क्वथा बिया तल । मद्याइगु मू सिबे ५ दुगं म्हो धिबां बालं तसेलिं ‘चीप पिपल’ बालं च्वं मवइला? का । थुलि खँ छिं थुल धा:सा स्वनिग:या घरपति पिन्त छाय् हेबाय् चबाय् याका च्वनेमा:गु जुया च्वन खनी धका यच्चुक थुया वइ ।

छगू क्वथाय् मनू ग्व:म्ह तयेगु, वा च्वनेगु धका नं घरपति पिन्सं छुं हे मस्यू । य:य:थे तइ । म्हो मनू च्वन धा:सा लय्ता इ । छम्ह त:धिम्ह मनूयात ४० स्क्वायर फूत ल्याखँ हिसाब यायेमा: । मचायात ३० स्क्वायर फूत । मचायात नं यक्व थाय् मा:  । १० फूत बाइ १० फूत या क्वता जुल धा:सा ३ म्ह (निम्ह त:धि पिं व छम्ह मचा) च्वने खनी । पाहुना वइबलय २० स्क्वायर फूत तक या हिसाबं लच्छिया ४ न्हु ५ न्हु जक पाहुना च्वने दइ । थथे याना नियम कनाबिल धा:सा पाहुना वल धका नं हाले माली मखु । मनू अप्व: च्वन धका नं हाले माली मखु । नियम छुं मदयेकुसें ब्यवहारीक लचकता क्यना छगू क्वथाय् ५म्ह ६म्ह कोचे जुया च्वंसा नं सुम्क च्वनीपि घरपति पिं नं दु । अजा:पिं घरपतिपिन्त नं अज बालं च्वनीपिन्सं ब्व:बिइतिनि, कुँ खिनितिनि, हिस्याइतिनि, हेबायचबाय् याइतिनि । गून याना नं गून मथुइगु मू हुनिं ‘चीप पिपल’ पिं ख: । इमिसं घरपतिपिन्त नं ‘चीप पिपल’ याना बियाच्वनी ।

झी नेवा: न्ह्यलुवा:पिन्सं थज्या:गु खँ स्वनीग:या नेवा:तय्‌त स्यना बी माल । नेवा: आन्दोलनं थज्यागु खँय् च्यूता तयावनेमाल धका झीसं न्ह्यलुवा:पिन्त घ्वायेमाल । दंक बालं बियाच्वनेबलय् झीगु ल्हातिइ आ: धिबा दुसां लिपा झी गरीब जुया वनी । छाय् धा:सा लिपा छेँ भिंके माल धा:सा झीके धिबा दइ मखु । झीगु छेँ झीसं मेपिन्त अथें सितिंवंगु भावं तयाच्वनागु दु । १० दुगं, ५ दुगं दंक तयाच्वनागु दु । अले झीसं धा:सा ४० तका वंगु प्यारतोल १०० तका (अझ ब्ल्यायकय् ८०० तका नं छगू जमानाय्) पुला च्वनागु दु । अले झी गरीब जुया मवंसा छु जुइ ? अले झी
नेवा:त ‘चीप पिपल’ जुया मवंसा छु जुइ?

स्वनिगलय् भुखाचं क्व:थ:गु छेँ या घरपति पिं छेँ मर्मत यायेत उखें थुखें ऋण मामां जुइमा:गु छगू मू हुनि नं थ्व हे ख: कि झीसं न्हापा यक्व हे दंक बालं बियातल । अले ‘चीप पिपल’ पिन्त अवसर चू लाकेगु आत्मघाति ज्या याना जुल ।

आ: न्ह्यलं चायेके । दंक बालं मबिये, मतये । बालं बियेगु भा: म्होति नं १.२% क्वछिये । थ:गु अबु अजु पिनि सर्वय् छात्ति दाया ‘थुलि बा: पुलेगु जूसा च्वं, मखुसा दना हुँ’ धाये ।