सडक विस्तार पिडित आन्दोलनया चिरफार

भाजु रोशन श्रेष्ठजुया फेसबुक पेजपाखें साभार 

सडक विस्तार पिडित पिनिगु मुद्दा थौं नेवा:आन्दोलनया मू मुद्दा कथं न्ह्यथनेगु जुयाव:गु दु । थ्व पक्षय् छक्व: दुवाला: स्वयेमा:गु दु । नेवा:त कमजोर जुयावंगु, बिस्थापन जुयावंगु वा न्हनावनीगु भय् पिहाँ व:गु खँ झी सकसिनं महशुष यानागु जुल । तर थ्व समस्याया मू हुनि सडक विस्तार मखु । नेवा: समाजया थ:गु हे कमजोरी, अले नेवा: विस्थापनया नीति ज्वंगु आप्रवासी राज्यसत्तां दशकौं दशक न्ह्य:निसें यानाच्वंगु ज्याया छगू लिच्व:जक सडक विस्तार ख: ।

“छिमित विस्थापन याइगु खतरा दु“ धका दशकौं दशक न्ह्यवनिसें धयाच्वंपिं नं दु । झीसं नं इलय् ब्यलय अजा:गु खँ धायेगु यानाच्वना । तर नेवा:समाजया दुर्भाग्य थ्व हे ख: कि, धयाच्वनागु खँ मथूपह मता:पह याना नेवा:तसें हे बेवास्ता याना च्वन । 

आदर्शया बाखँ न्यनेगु नेवा:तय् य: । थ:पिन्त बेवकूफ यायेत व:पिं यायावरपिनि कुटील खँ न्यना जुइगु नेवा:तय्‌त य: । थ:पिन्त जूगु अत्याचारयात नं ‘म्वाल म्वाल, देवं इमित सँजाय बिइ’ धका: नुग: चिइगु नेवा:तय् य: । तर नेवा:या वास्तविक मुद्दाया खँ ल्हाइपिं थौं या दिनय् नेवा:समाजयात मय: । 

जब थ:पिनि हे कुबुद्धिया लिच्व:कथं अनेक तवरं नेवा:समाजयात आक्रमण जुजुं वल, सडक विस्तार नं न्ह्यानावल । अलेतिनि सडक विस्तारं पिडित पिं नेवा:त 'आ:ला मजिल बाइ' धका जुरुजारु दनावल ।

थौं सडक विस्तार नाप आक्रोशित जुइपिं नेवा:त खनीबलय् 'आ:तिनि नेवा:तसें खँ थुल' धका धुक्क जुइगु थाय् मदु । छाय् धा:सा जब लँ तब्याकेगु अभियान न्ह्यात, थौं आक्रोशित जुयाच्वंपिं वहुसंख्यक नेवा:त वास्तबय् अबलय् दुनुगलं निसें लयताल । झीसं 'थ्व बेथिक ख: न्हां' धयाबलय् अधिकांश नेवा:तसें व खँ न्यनेत तकं तयार मजू । इमिसं नुगलय् थथे मतिइ तल - 'लँ तब्या मजुल धा:सा झीगु गाडि गन ब्वाके? थ्व लँ गा हे मगा: । लँ तब्या: धयागु हे विकास ख: । लँ तब्या: यात धका बिरोध याइपिं थ:पिं अमेरिका, जापान, यूरोप च्वना तब्यागु लँ व आधुनिक गाडीया मोजमस्ति यानाच्वनी, नेपालय झीत जक लँ तब्या यायेमज्यू धका धयाच्वनी ।'

जिं स्यू गुलि मनूत ३ फिट लँ यात २२ फिट यात धका लयेता:पिं दु । 

गुलि मनूत ११ मिटरया लँ दक्वं थासय् दयेकिइगु धका: धायेवं समर्थन या:पिं दु । 

गुलि मनूत १५ मिटरया लँ दयेकिइगु धाल धका लयेता:पिं दु । 

गुलि मनूत ३० मिटरया लँ या प्रावधान प्रस्तावित जूगु बुखँ न्यना लयेता:पिं दु । 

गुलि मनूत ४ लेन, ६ लेन, ८ लेन, १२ लेन, द्रूतमार्ग, हाइवे, एअरपोर्ट, बसपार्क आदि वइगु जुल धका लयेता:पिं दु ।

थथे लयेता:पिं सयकडा ९९ सकलें मनू त थ:पिं लयेतायेमा:गु छाय् ख: धका दुवाला विचा: मया: । अप्वसिनं थ:थ:गु निजि स्वार्थया हुनिं लयेता:गु खनेदु, छाय् धा:सा अन थ:गु जग्गाय् मटरसाइकल जक थ्यनीगु थासय गाडी हे वइगु जुल, लँ दयेवं जग्गाया भा: थहाँ वनीगु जुल, छेँया भा: थहाँ वनीगु जुल, कोथाभाडा थहाँ वनीगु जुल ।

लँ तब्या यायेबलय् छेँ बुँ तंका:च्वनेमा:पिनि दु:ख सुनां बिचा: यायेगु ले? थ्व खँ लयेतयाच्वंपिन्सं बिचा: मया: । अथे जुया लँ तब्याकेगु नीति ह:बलय् सुनां नं विरोध मयात । बिरोध यायेमा: धाइपिन्त समेत 'बिकासबिरोधी' धका आरोप बियेगु जू वन ।

लँ तब्या: यायेगु ज्या, प्रचार व शहरीकरण विस्तार यायेगु ज्या समानान्तर कथं न्ह्यात । हल्ला जक यानां हे बुँ या भा: डबल त्रिपल पचबर जुजुं थहाँ वन । गुलि गुलि भा: थहाँ वन, उलि उलि हे नेवा:तसें धमाधम बुँ आप्रवासीपिन्त मियाछ्वत । थौं स्वनिगलय् नेवा:त नाप २५% नं बुँ बाँकि मदयेधुंकल ।

जब लँ तब्याकेगु नीति कार्यान्वयन याना हल, अबलय् नं नेवा:त तस्कं बिभाजित जुल । छगू चिकिचाधंगु पुचलं जक बिरोध व प्रतिरोध यात । बिरोध या:पिं नं थ:गु हे छेँय् डोजर चलेयानाह:गुलिं जक बिरोध यायेत व:गु ख: । मेपिनि थासय् डोजर चलेयानाह:बलय् सुम्क तुलुतुलु स्वयाच्वंपिं नं इपिं हे ख:। ‘जिगु छेँय् हे डोजरं स्यंकाबिल, का रे छिकपिन्सं बिरोध याना बीमाल’ धका जिमित फेसबुकं इनाप याना ह:पिं नं दु । पुलिस, प्रशासन, समाज, ज:लाख:ला, पार्टि, सुं सुं हे भर मदुगु जुया हे शायद जिपिं थें फेसबुकय् हालाच्वनीपिन्त ग्वहालि फ्वंगु जुइ । व इलय् नेवा:समाजया ब्ववहार लुमंकेबलय् आ: नं निराशभाव पिज्वइ । मेमेथाय् चलेजूगु डोजर थ:थाय् नं चले जुइ धयागु चेतना गथे मन्त? नीति दयेका: काकेगु ज्या तयार याना तयेधुंकल, थौं मखुसा कन्हय् काका: हइतिनि धका गथे विचा: मयागु? न्हापा हे अथे विचा: दू जूसा लाजिम्पात, हाडिगाँ लगायत यक्व थासय् डोजर आतंकय् लाना नेवा:त विस्थापित जुइम्वा:गु खयेफु ।

'लँ तब्याकेगु धयागु विकास मखु न्हां' धका हालाजुयापिं झी थें जा:पिं निम्ह प्यम्हसिनं नेवा: न्ह्यलुवा:पिन्त नं इनाप याना 'थ्व अत्याचारय् छिकपिन्सं न्ववाये माल' धका: । अबलय् गुलिसिनं ला लिस: हे मबिल, गुलिसिनं 'दुइ हातमा लड्डु याये दै ला?' धका मछा:मजू लिस: बिल । अर्थात, 'गाडी गयेगु शौख दुपिं नेवा:तसें लँ तब्या: याये मज्यू' धका गथे याना धायेगु? धयागु वय्‌क:पिनि विचा: जुल । तर थ्व समस्यामा वृहत्ततर समाधान गुकथं जुइले सा धका ब्रेनस्टोर्मिङ यायेगु इच्छाशक्ति सुइके नं मदु धयागु सिइ दत ।

लँ तब्या: यायेगु नीति कार्यान्वयन याना हयेवं बुलुहुँ नेवा: बिस्थापनया लू मिखा न्ह्य:ने दँ वल । अले तिनि बल्ल नेवा:तसें 'ए हे, थ्व ला अत्याचार हे खनी सा' धयागु थुइका हल । अथे हे सडक बिस्तार, चक्रपथ व स्मार्ट सिटिया दक्वं प्याकेजया खँ पिहाँ वयेवं तिनि नेवा:तसें थ:पिं आ: गथे पिडित जुइत्यन धका: महशुस याना हल । लुमंका दिसँ थ्व खँ या तयारी आप्रवासी राज्यसत्तापाखे दशकौं न्ह्यव:निसें हे यानाच्वंगु ख: । व इलय् हे झीसं मा:कथं सरोकार क्यनेफू जूसा आ: थ्व योजना त थुकथं झीत हानिकारक जुया पिहाँ मवइगु ख: ।

सडक विस्तारया खँय् विरोध याये मा: धका नेवा:तसें थूसांतबि नेवा:तसें थ्व मुद्दा छुं नं राजनीतिक पार्टीया समर्थन कया राजनीतिक तवरं न्ह्याके मफुत । छाय् धा:सा दक्व दिक्व राजनीतिक पार्टी त आप्रवासीया कव्जाय् ख: । पार्टीइ पकड दु धका धाइपिं नेवा:त नं आप्रवासी-परोक्ष विचार ज्वनेत ग्या: । आप्रवासी पिनिगु भोट व समर्थन मन्त धा:सा थ:गु राजनीति फुइ धैगु भय ज्वना राजनीति याइपिन्सं ‘खाए खा नखाए घिच’ या अवस्थाय् थ्यंपिं नेवा:तय्‌गु समस्याय् संवेदनशील जुइगु सम्भावना छफुति नं मदु । बस, अले तिनि बल्ल नेवा:तसें बिना राजनैतिक पार्टी, थ:पिन्सं हे स्वस्फूर्त सडक बिस्तार पिडित पिन्त मुंका जनविरोध अभियान न्ह्याकल । 

जनबिरोध अभियानय् छता खँ पाय्‌छि मताल । माग न्ह्यब्वयेगु सवालय् 'उचित मुआव्जा दे' धयागु खँ पिहाँ वल । 'उचित मुआव्जा'या परिभाषा छु ख:, उद्देश्य छु ख: धका दुवाले बलय् अन दुने आत्मसमर्पण शैलि हावि जुगु खनेदत । अर्थात, जिमिगु छेँ बुँ लाका कायेगु जूसा का, तर जिमित भतिचा यक्व धिबा माल, जिमिसं धाक्व धिबा माल - धायेगु खँ जुल । जिं न्यना - छिकपिन्त गुलि माल ले? लिस: वल - चलनचल्तिया भावं दाँ पुलेमाल नि सरकार पाखें । थजा:गु खँ न्यना जि ला न्हिले वल का, ह ह ह ह ।

वास्तवय् झीसं मुआव्जा कायेत संघर्ष यायेगु मखु, झीगु थाय् या विकास गथे याना यायेगु धयागु पूर्ण अधिकार झीगु ल्हातय् दयेमा: धका संघर्ष यायेगु ख: । सार्वभौमसत्ता सम्पन्न जनता धका संविधानं परिभाषित जुयाच्वंगु अवस्थाय् राज्यं झीत दास थें इमित गब्ले माल गुलि माल उली झीगू श्रीसम्पत्ति दाँ पुला: लाका: काये दैमखु धयागु प्रत्याभूतिया नितिं संघर्ष यायेगु ख: । चान्हय सुथय ४ बजे वया डोजरं पेले यायेगु आदेश बिइपिं कर्मचारी व प्रहरी प्रशासनया मनू तय्‌त जल्लाद आतंककारी तह या कारवाहि याना जेलय् कुनेगु नियम दयेकेया नितिं संघर्ष यायेगु ख: । झीगु थाय्‌बाय् या स्वामित्त्व पूर्ण रुपं झी हे जक जुइगु ब्यवस्थाया प्रत्याभूति जुइकेया नितिं संघर्ष यायेगु ख: ।

सडक बिस्तार पिडित पिन्त न्याय बीमाल धका मुद्दा ल्वाना कानूनि संघर्ष नं न्ह्यानाच्वंगु दु । कानूनी संघर्ष पाखें न्याय दै कि दैमखु, थ्व विवादित जुइफु । यदि न्याय बिल हे धा:सांतबि व न्याय या छगू सीमा दु कि व न्याय वर्तमान संविधानया कानूनी दायरा दुने च्वना जक जुइ । उली राहत नं काये फुसा कायेगु बेश जुइ । तर नेवा: समाजया विस्थापन पनेगु नितिं कानूनं बिइगु राहतं छुं नं ग्वहालि याइमखु । छाय् धा:सा आ:या वर्तमान कानून हे आप्रवासी-सापेक्ष कानून ख: । मूलवासी विस्थापन जू सा थजु । मुलवासीपिन्त संरक्षण यायेगु कानून हे मदु ।

जापानय् चीनय् यूरोपय् जनताया सम्पत्ति अधिकार रक्षा यायेत गथे तकं जुल धयागु खँ स्वत धा:सा सार्वभौमसम्पन्न जनताया शक्ति थुइकेफु । झीथाय् लोकतन्त्र वयेधुंका नं न्हापाया सामन्ति कालिन चिन्तन हावि दु । ‘’सरकारं चाहे जूसा न्ह्याथाय् नं न्ह्याबलें नं जग्गा अधिग्रहण याये दु’’ धयागु मतलव ‘’सामन्त पिन्सं न्ह्यागु इलय् नं सर्वस्वहरण याये दु’’ धायेगु बराबर ख: । सार्वभौम जनता जुल धा:सा वयागु श्रीसम्पत्ति धयागु सरकारया सम्पूर्ण शक्ति छ्यला नं जनताया स्वीकारोक्ति मदयेक थी हे दइमखु धयागु हे ख: । तर थ्व खँया भावार्थ थूपिं नेवा:त माले हे थाकु ।

तर सडक बिस्तार पिडितया नामय् मुआव्जाया नितिं संघर्ष यायेगु धयागु आत्मघाति संघर्ष ख: । यदि मुआव्जा बिया काये दैगु जुल धा:सा छु जुइ ले? मुआव्जा बिइगु थासय् च्वनीपिं सु ख: ले? इमिसं थ:गु म्हिचां वा थ:गु सर्वय् फुका: मुआव्जा बिइगु ख: ला? इमिसं बिइगु मुआव्जा झीसं कर पुला: दयेका: तयागु राज्यकोषं हे लिकाना बिइगु मखुला? छिकपिनिगु हे सर्वय् राज्यकोषं दाँ पुला: छिकपिन्त थनाछ्वया आप्रबासीपिन्सं मोजमस्ति याये दैगु शहर दयेकेगु जूसा चलेजूगु भा:या निदुगं हे धिबा मुआव्जा पुलाब्यूसा नं इमित छुं नोक्सान दु ला? मुआव्जा जक बिइवं गा: धायेगु जूसा धाक्व मुआव्जा बिइ का । स्वनिग: दक्वं हे मुआव्जा बिया स्वामित्त्व काये धया वल धा:सा बियू ख: ला?

आ:या प्रारुप ज्वना सडक बिस्तार बिरोधि संघर्ष यायेगु ख:सा थ्व संघर्ष यक्व लिबाये धुंकल । थजा:गु संघर्ष पाखें नेवा: अस्तित्त्व रक्षा जुइगु, बिस्थापन पने फैगु धयागु वास्तबय् आ: असम्भव जुइधुंकल । न्ह्यागु ज्या नं इलय् हे याये मा: । लिबात कि वास: हे डेट एक्सपाएर जुया विष जुइ य: । सडक विस्तार बिरोधि संघर्ष या सवालय् नं थुकिं या अण्डरलाइङ प्रिन्सिपल व ओवरआर्किङ अब्जेक्टिभ विचा: मयासे गन गन डोजर हल अन अन प्रदर्शन या:जुया नेवा: विस्थापन पनेया नितिं छुं नं सार्थक उपलव्धि वइगु अवस्था खनेमदु ।

आ:या आन्दोलन स्वरुपपाखें अधिकतम उपलव्धि धयागु लँ विस्तार आ:या नितिं स्थगित जुइ, लिपा हाकनं लँ बिस्तार अभियान न्ह्याका हइ । तर व ई तक दुने आप्रवासन चाप निरन्तर थहाँ वना हे च्वनीगु अवस्था दु । थजा:गु अवस्थाय् गुलि गुलि लिपा जुल उलि उलि लँ विस्तारया बिरोध याइपिं सिबे समर्थन याइपिं यक्व दया वइ । अलय् बिरोध याइपिं नं 'गुलि जक हालाच्वनेगु' धका धिबा भतिभति ल्हातय् लाका सुम्क च्वना बिइ ।

नेवा: राजनैतिक चेतना व नेवा: अग्राधिकार अलय् नेवा:भुमिइ आप्रवासि हालिमुहालि लेहेंथनाछ्वयेमाल धयागु राजनीतिक अभियाननाप सडक विस्तार आन्दोलनयात स्वाका यनेगु जुल धा:सा जक थ्व आन्दोलनया उपलव्धि नेवा:समाजया नितिं सकारात्मक जुइ । 

तर वंगु चुनावं क्यना हे बिल । नेवा:समाजया भोत पूर्ण रुपं आप्रवासी-सापेक्ष पाखे हे कुतुं वन । आप्रवासी-सापेक्ष सोचया हुनिं नेवा:तसें थ:गु भाय् त्व:ते धुंकल । थ:गु संस्कार त्व:ते धुंकल । आप्रवासीपिन्त मनोरञ्जन याकेत प्याखँ, बाजं, जात्रापात्रा संरक्षणया नामय झनझन धुमधामनक्सां न्यायेकेगु याना ह:सां स्यनेगु, क्यनेगु, म्हितेगु थासय् नेवा:भाय् हे बहिष्कृत जुयावये धुंकल । धिमे थाये स:म्ह, ज्यापुनि प्याखँ हुलेस:म्ह नेवा: मय्‌जु नेवा:भाय् मस:, नेवा: अधिकारया नितिं च्यूता: यदि मदु धा:सा अजा:गु संस्कृति बचेयाइपिं नेवा:तसें नेवा:समाजयात गुखे यंका च्वन? धायेमाल धा:सा संस्कृति बचे यायेगु नामय् नेवा: सभ्यताया मर्मयात न्हुयाछ्वयेगु ज्याय् 'खबरदार' धाइपिं म्हो जुयावने धुंकल । नेवा: वस:, तिसा, प्याखँ, बाजं, नसा क्यना वाह वाह बटुलेयायेगु व गैर-नेवा:त व नेवा: बिस्थापनय् सरोकार मदुपिं अचेत नेवा:तय् न्ह्य:ने माक:फुँइ यायेगु ज्याय् हे नेवा:त ब्यस्त जुइधुंकल । नेवा: बिस्थापनया थ्व वृहत पक्षनाप छुं नं स्वापु मदुगु सडक बिस्तार बिरोधि अभियानयात नेवा:बिस्थापन पनेगु आन्दोलन कथं प्रोजेक्ट जुयाव:गु खनाबलय् ‘’आसे न्है, छक्व: विचा: याना स्व’’ धका: झीसं धायेमालीगु अवस्था खनेदत । नेवा:समाज दुने हे आप्रवासी-सापेक्ष चिन्तन ज्वना सडक बिस्तार बिरोधि आन्दोलन या सार्थकता मालेत थाकु । थ्व आन्दोलनय् थौं पिडित जूपिं नेवा:तय् समस्यायात क्यना नेवा: बिस्थापन या छगू लू केनेत सफल खनेदुसांतबि, थ्व आन्दोलन समग्र नेवा:विस्थापन पनेगु आन्दोलन सिबे नं आप्रवासीपिनिगु अधिकार रक्षा यायेगु आन्दोलन कथं विकास जुइगु खतरा खनेदयावल । छाय् धा:सा नेवा:भुमिया ७५% छेँ बुँ आप्रवासीया जुइधुंकल, अले व ७५% छेँ बुँ नं सडक बिस्तार नीतिया पीडाय् थौं मखुसा कन्हय् लाना वइतिनि । इमित नं थ्व खतरा दु ।

जव नेवा:तसें थ:गु विस्थापन पनेत न्ह्याकुगु थ्व आन्दोलनं आप्रवासी-हित याना हइ, अबलय सकलें आप्रवासीत व आप्रवासी-सापेक्ष नेवा:त नं थ्व आन्दोलनया समर्थनय् कुहाँ वइ । अथे जुल धा:सा आन्दोलन ला सफल जुइ, तर नेवा:त हाकनं छक्व बुना वंगु तुलुतुलु स्वयाच्वनेमाली तिनि ।

सडक विस्तार पिडितया आन्दोलनं नेवा: बिस्थापन गथे गथे याना जुयाच्वन धका चेतना थनेत ग्वहालि जुइ फै, तर नेवा: विस्थापन पनेत सडक बिस्तार या मुद्दाय् जक तक्यनाच्वनेमज्यू । झीसं नेवा:समाज दुने दुविनाच्वंगु विकृति व गैर नेवा:समाजया आक्रामक नीतिया बिरुद्ध नं ल्वाना हे च्वनेमा: ।

Disclaimer: The views and opinions expressed in this article are those of the author.