–बाल गोपाल श्रेष्ठ
(प्रगतिशिलताया ख्वाःपाः पुयाः खस अहंकारवादया वकालत यायेगु व थाैंकन्हय नांगारुपय् हे पृथ्वीनारायण शाहया गुनगानय् व्यस्तम्ह खय भायया बयबयम्ह च्वमि मोदनाथ प्रश्रित अाः स्वयां स्वंगू दशक न्ह्यव हे खस अहंकारवादी साेचया हुनिं अालाेच्य ब्यक्ति खः । मोदनाथ प्रश्रितया खस अहंकारवादी साेचयात कुंखिना च्वयातःगु थुगु च्वसु नेपालभाषाया इनाप वाःपौ ने.सं. ११०८ दिल्लाथ्व ६, दँ ६, ल्याः २९ स पिदंगु सान्दर्भिक ताया थन खः ।)
पीगुलि मयाक जाति अले भाषा दुगु दे नेपालय् श्री ५ या सरकारं तच्वकं अन्यायपूर्वक सकतां जाति भाषा न्हंके कथं ‘छगू भाषा, छगू जाति छगू धर्म, छगू संस्कृति’ या नाराबिया गुगु अन्धराष्ट्रवादी मण्डले नीति ज्वनावैच्वंगु दु, उकिया विरोध स्पष्ट व सही ढंगं जुइमाः । उव खँय् कमसेकम नं थःत प्रजातन्त्रवादी प्रगतिशील वा माक्र्सवादी धाइपिनि दथुइ निगू मत दयेमाःगु खनेमदु ।
नेपाःया थौंया वास्तविकता खः कि श्री ५ सरकारं खस भाय्यात जक ‘नेपाली’ नां छुनाः नेपाःया राष्ट्र भाषा धकाः बलजफ्तिं क्वाचिना वैच्वंगु दु । अथेहे वर्णाश्रमय् आधारित हिन्दू संस्कृति अर्थात् ब्राम्हवादी संस्कारयात राष्ट्रिय संस्कृति धका ब्वया वैच्वंगु दु । उकिं सरकारया थ्व ब्राम्हणवादी खस अन्धराष्ट्रवादया विरोधय् फुक्क भाषा फुक्क जातिया समान अधिकारया पक्षय् सः थ्वैगु नं स्वाभाविक खः । तर थुकथं खस भाषा खस सस्कृति अर्थात् ब्राम्हणवादी संस्कृति क्वचिनेगु सरकारी नीतिया विरोध यायेगु खँ सिंगै खस जाति अर्थात् बाम्हण–क्षेत्री जातिया बा उगु जातिया सुं ब्यक्ति विशेषया विरोध धाःसा मखु धैगु खँय् प्रष्ट जुइमाः । तर सरकारया संकीर्ण मण्डले राष्ट्रवादया विरोधया झ्वलय् गुलिं थःत प्रगतिशील ‘माक्र्सवादी’ धाइपिं विद्वानपिसं नं ‘थ्वला खस भाषाया विरोध जुल, थ्वला ब्रम्हू, क्षेत्री जातिया विरोध जुल थथे नां किटय् यानाः विरोध यायेबले अमि नुगलय् स्याइ’ धकाः खँ ल्हाइपिं नं दु । निश्चय नं चायेकं चायेकं कचवं ब्वलनीगु ज्या सुनानं याये मज्यू, थ्व खँय् सचेत जुइ हे माः । तर थौंया थनया यथार्थ थ्व हे खः कि खस भाषा ब्राम्हणवादी धर्म, संस्कृति श्री ५ या सरकारं बलजफ्तिं क्वचिना वैच्वंगु दु । थज्याःगु खँया विरोध चायेकं मयासें वा सीमदयेक यायेगु धया थःत उदारवादी कथं ब्वयेगुया मतलब सीमदयेकं हे सरकारया मण्डले नीतिया समर्थन यायेगु जुइ । थौं सरकारं देया तमाम भाषा, जातिया अस्तित्वयात हे अस्वीकार यानाः संविधानं खस भाय छगूयात जक ‘राष्ट्र भाषा’ धया वैच्वंगुलिं उकिया विरोध अमूर्त रुपं मखसें तप्यंक हे यायेमाः । थथे मयाःपिं पञ्चायती नीतिं तापाःपिं जुइ मपैmगु स्पष्ट जू ।
थ्व हे झ्वलय् प्रगतिशील लेखक संघया महासचिव थ्यंक जुया च्वनादीम्ह प्रगतिशील माक्र्सवादी च्वमि व नेता कथं वय् वय् जुयावैच्वंम्ह मोदनाथ प्रश्रितजुं छुं ई थुखे खस भाय्या निगू वाःपतिइ पिथनादीगु निगू च्वसुयात कयाः थन न्ह्यथने त्यना । छगू खः ‘दृष्टि वाःपौ (वर्ष ५ अंक ३४) या थःगु नियमित स्तम्भय् प्रश्रितजुं च्वयादीगु ‘खस जाति अहंकारवाद भनेको के हो ?’ नांगु च्वसु अले मेगु खः ‘छलफल’ वाःपतिइ (वर्ष ६ अंक २) ‘जातीय् र भाषीक समस्या समाधान निम्ति प्रमुख कडीको रुपमा उठाउनु पर्ने कुरा के हो ?’ नांगु च्वसु । थ्व निपुं च्वसुतिइ प्रश्रितजु छता हे खँय् हे केन्द्रित जूगु खने दु व खः – खस जाति व भाषा अहंकारया गुगु दबदबा थौं देसय् जुयाच्वंगु दु उकियात त्वत्वपुयाः सरकारया ‘एक भाषा एक जातिया’ अन्धराष्ट्रवादया एक पक्षय् वकालत ।
पिनें पिनें ब्राम्हणवादया विरोधय् थी थी च्वसु च्वयाः पण्डित्याँइ क्यनेत लिचिला मदीम्ह प्रश्रितजुया निगुलिं च्वसुति ‘ब्रम्हु धैपिं दकले च्वय्या दर्जायापिं मनूत’ धैगु मानसिकता त्वःतेमफुगु बांलाक खने दु । ‘दृष्टि’ पतिइ खस धैपिं ब्रम्हुत मखु धयाः झिंस्वसः दँ न्ह्यवया ढुंगे युगया खँ न्ह्यथंसे च्वयातःगु छझ्व न्ह्यब्वया च्वना –
“हिन्दू संस्कार ग्रहण यायेगु शुरु जूसांं अपवाद बाहेक खसतय्सं ब्रम्हुया दर्जा काःगु गनं खनेमदु ।”
थ्व वाक्यं ब्रम्हुया सिकं खसत धैपिं क्वय् दर्जायापिं धैगु ब्राम्हणवादी संस्कार प्रश्रितजुया अन्तस्करणय् ल्यनाच्वंगु धकाः क्यं । उकिं उगु च्वसुइ ब्रम्हुतय्त ‘खस’ धाल धैगु खँय् दुःख प्वंकूसें तच्वकं नुगः मछिंकादीगु दु । तर विद्वान भाजु प्रश्रित ब्रम्हुत खस जातिइ गथे विलय् जुल धैगु खँय् मस्यू पहः क्यनादीगु अर्थपूर्ण जू ।
निश्चय नं प्रश्रितजुं धयादीथें थौं सकस्यां खस जातिया दुजः कथं म्हसिका च्वंपिं ब्रम्हु, क्षेत्री, कामी, सार्कि दमाइ, गाइने इत्यादी सकलें परापूर्व कालंनिसें खस जातियापिं मखयेफु । तर थौं थिपिं सकसितं ‘खस’ धायेगु याःगु हुनिं थःगु पूर्व अस्तित्व त्वफिकाः खस जातिइ थःत विलय् ९ःभचनभ० यानाः यंकूगुलिं खः । वर्णाश्रम हिन्दू सस्कार व खस भाषा हे थौं खस जातिया परिचय जुयाच्वंगु दु । अज्ज थिपिं सकस्यां ल्हाइगु छगू हे खस भाषा जूगुलिं नं खस जाति कथं नं थिमित म्हसिकेगु यानाच्वंगु खः । गथे थी थी धर्म अले सम्प्रदायया मनूत उपत्यकाय् वयाः अमिसं नेवाः भाय् ग्रहण याःगु हुनिं सकसितं नेवाः धया यंकल अथे हे ब्रम्हुत नं खस जातिइ विलय् जुयावंगु हुनिं अमित नं खस धाःगु खँय् समाज विकास क्रमया नमोबागि जक स्यूपिसं नं थू ।
“दक्षिण हिमाली भेक व तराईया थी थी जाति–जनजातितय् चलायामान विशेष ऐतिहासिक कारणबस कर्णालीया खसतय्सं ल्हाइगु भाय्यात हे मेपिसंं गैर खस ब्रम्हु, क्षेत्री आदि नं नाला मातृभाषाया रुप बी यन । थथे थःपिनिगु पुलांगु भाय् त्वःता वा न्हूगु भाषाय् ल्वाकछ्यानाः मेगु हे भाषायात मातृभाषाया कथं नालाकाःगु उदाहरण संसारय् आपालं दु । थ्वया क्वाक्वाःगु नमूना शाक्य, कोलीय, मल्ल लिच्छवी आदि आदि अनेक जाति मूलया मनूत नेवाः समाजय् विलिन जुयाः न्हूगु भाषा नालाकाःगुलिं हे स्पष्ट जू । ’ धकाः वय्कलं समाजशास्त्रीय विश्लेषण याना दिल । तर प्रश्रितजुं “ ............ नेपाली (खस) भाषा ल्हाइपिं सकसितं खस तायेकीगु व खस जाति हंकारवाद मेगु जाति व भाषाया उत्पीडक जुयाच्वन धैग धारणा प्वंकेगु गलत व हानिकारक जुइ ।” धकाः थौंया सरकारया सलय् सः मिलेयावंगु धाःसा ल्हिलेपीमफैगु खँ खः ।
वय्कलं धयादी थें हे झिंस्वंगूगु सदिं लिपा अज्ज पृथ्वीनारायण शाहं नेपाः विस्तार याये धुंकाः काठमाडौं उपत्यकाया नेवाःतय्सं हे पृथ्वीनारायण शाह नापं वःपिं सकसितं खस धायेगु याःगु नं जुइफु । तर थौं ब्रम्हु, क्षेत्री, दमाइ, कामी, सार्की, गाइने गुलि नं खस जातिइ विलय् जुइ धुंकूगु समुदाय दु, खसया पर्याय जुइ धुंकूगु दु, ढुंगे युगया खँ न्ह्यथनाः घाँय् घाँय् बाज्या नं घाँय् घाँय् बाज्यापिनिगु परापूर्व इतिहासया खँ ल्हानाः थौंया यथार्थतायात उपेक्षा याये मज्यू ।
छलफलय् पिथनादिगु च्वसुइ वय्कलं “....नेपाःया फुक्कं जाततय्सं समान मर्यादा व जातितय्सं समान अधिकारया नितिं सः थ्वकेगु आन्दोलन यायेगु नितांत उचित व अनिवार्य दु ।” धकाः च्वयादिगु खँपु नं वय्कः थुज्वःम्ह माक्र्सवादी चिन्तक नं आतलें जातपातया वर्णाश्रम हिन्दु संंस्कारयात पौपुइक वांछ्वयेमाःगु चायेका मदिनीगु खनेदु नत्रसा वय्कलं जातजातयापिसं समान मर्यादाया नितिं सःतयेगु मखु कि जातपातया संस्कार हे वांछ्वय्माः धयादीमाःगु खः । अथेहे जातीय समान अधिकार प्राप्तिया खँय् नं वय्कःया जाति सम्पूर्ण अधिकार उपभोग यानाच्वंगुलिं ला मस्यू थःपिसं मखु मेपिन्सं जक थ्व खँय् आन्दोलन यायेमाःगु खंका दीगु दु । उकिं हे वय्कलं जातीय समस्या प्रमुख कडीको .........! ” थें हचुवा च्वसु च्वयाः वस्तुगत तथ्यया ठोस विश्लेषणया पलेसा भ्रमपूर्ण बिचार बीगु कुतः यानादिगु दु । उगु च्वसुइ वय्कलं खस अहंकारवादया विरोध “जातिय साम्प्रदायिक भावना ब्वलनिगु खतरा दु ।” धकाः च्वयादीगुलिं तथ्ययात म्वयथ्यायेत स्वःगु प्रष्ट जू । थुलिमछिं जाति भाषा दुगु देसय् मात्र छगू खस भाय्यात ‘नेपाली’ नां छुनाः ‘राष्ट्रभाषा’ धकाः अले खस जातीय् (ब्राम्हण–क्षेत्री) संस्कृतियात राष्ट्रिय संस्कृति धाधां सम्पूर्ण नेपालीया छ्यनय् क्वचिनेगु थौंया सरकारया नीतियात चायकं मचायकं समर्थन याइगु भावया व थ्व हे धारणायात समर्थन यानाः न्ह्यज्याना च्वंपिं खस जातिया छपुचःया ज्या खँयात हे खस जातिय अहंकार धकाः कुंखिनेगु याना वैच्वंगु खः थुकिं खस अहंकारवादीतय्त जक खतरा जुइगु बाहेक मेपिंत मखु । यदि प्रश्रितजुं नं नेपाःया सम्पूर्ण जाती व भाषाया समानाधिकारया छम्ह पक्षधर खःसा थुके वय्कलं खतरा खंके माःगु छुं मदु ।
अथेहे उगु च्वसुइ वय्कलं “नेपालय् आः जातीय शासन दु ला कि वर्गीय ।” धकाः न्ह्यसः छुनाः यानातःगु विश्लेषण नं बहुजातीय् देसय् सत्ता वर्गीय नापं नापं जातीय नं जुया च्वनिगु खँयात नकारे यानादीगु दु । गथे रुसय् जार शासन कालय् नं वर्गिय नापं जातीय् रुपय् छगू रुसी जातिया थिचोमिचो व हैकम तच्वया च्वंगु खः थौंया नेपाःया शासन सत्तानं वर्गीय रुपं छगू वर्गया प्रतिनिधित्व यानाच्वंगु दुसा जातीय ल्याखं खस जातीय भाषा संस्कृतिया थिचोमिचो व हैकम तच्वयेकाच्वंगु दु ।
उगु च्वसुतिं वय्कलं न्ह्यब्वयादीगु मेगु तर्क खः “नेपालय् जाती भाषाया आधारय् राजनैतिक विभाजनया खँ अव्यावहारिक व असंभव ।“ तर थ्व खँय् वय्कलं गुगुं तर्क न्ह्यब्वयादिल उगु न त बैज्ञानिक खः न त गुगुं अनुसन्धानया लिधंसाय् हे । हचुवा हिसावं थःत मयेवं मनगढन्त तर्क न्ह्यब्वये न्ह्यव प्रश्रितजुं नेपाःया वस्तुगत स्थिति नं दुग्यंक अध्ययन यानादीगु जूसा वेश जुइगु खः ।
निश्कर्षय् जाति व भाषीय समस्याया समाधानया मू कडी कथं वय्कलं खंकादिगु धात्थेंगु प्रजातन्त्र व सच्चा लोकतान्त्रिक व्यवस्था खः । निश्चय नं वय्कःया थ्व खँय् विरोध यायेमाःगु मदु । थन ......... “राजनीतियात स्वयां भाषा व जाती समस्यायात न्हापांगु थाय् बीबलय् जातीय साम्प्रदायिकतां प्रोत्साहन कया मू कडी कमजोर जूइगु व गुकिं यानाः छुं नं उपलब्धी ल्हातय् मलाइगु खँय् ध्यान बीगु आवश्यक दु ।” धकाः गुगु पण्डित्याँई न्ह्यब्वया दिल थुकिं जातीय भाषीय् समस्यायात राजनैतिक समस्या कथं वय्कलं मस्वनिगु जक मखु जातीय भाषीक दमन जुया च्वंथाय् अधिकारया नितिं हालिपिन्त साम्प्रदायिक जुइ धैगु चेतावनी बीगु थौंया सरकारं यानाच्वंगु ज्याया भाला नं थःपिसं हे कयादिगु खनेदु ।
अले प्रश्रितजुयात थुलि हे इनाप दु कि जातीय भाषीय अधिकारया नितिं जुइगु आन्दोलन नं प्रजातन्त्र व लोकतन्त्रया आन्दोलन हे खः । उकिं थुकी ग्वहालि यायेगु नं उगु लँय् न्ह्यज्यायेगु हे खः । धात्थेंगु प्रजातन्त्र वा लोकतन्त्रया स्थापना मजूतले भाषाया आन्दोलन यायेमज्यू धैगु तर्क ह्याउँमचा तर्क जक खः वा खस अहँकारया स्वार्थ रक्षा यायेगु तर्क जक खः । भाषा जातिया समान अधिकार मन्त धाःसा छिगु लोकतन्त्र नं उकिया सः थ्वया हे च्वनि सुनांपने फइ मखु । प्रगतिशील मार्क्सवादी धाइपिं छिकपिं थज्यायिं विद्वानपिसं देसया वस्तुस्थितिया सही विश्लेषण यानाः जातीय व भाषीय समानाधिकारया नितिं सही लँ क्यनेमाल जातीय पूर्वाग्रहं ग्रष्ट जुयाः तथ्ययात म्वयेथ्यायेगु ज्या दिकेमाल ।
No comments:
Post a Comment