मदया वनेधुंकूम्ह भाषा थुवाः भाजु इश्वरानन्द श्रेष्ठचार्ययात लुमंके

"नेवाः, तामांग, राई, गुरुंग वा मगर आदि जनजातिया ल्हातय् सत्ता मवतले धाये गब्ले तक खय् ब्रम्हुतय् ल्हातय् नेपाःया राजनीति लानाच्वनी अब्ले तक नेपाः गब्लें थहाँ वने फइमखु ।"

– भाषा थुवाःभाजु इश्वरानन्द श्रेष्ठचार्य

Photo Credit : Anar Shresthacharya

(मदया वनेधुंकूम्ह भाषा थुवाः भाजु इश्वरानन्द श्रेष्ठचार्ययात लुमंके कथं वयकःलिसें डा. बाल गोपाल श्रेष्ठजुं कयातःगु खँल्हाबल्हा थन न्ह्यब्वयागु जुल । थुगु खँल्हाबल्हा नेपालभाषाया वाःपौ इनाप दँ ११ ल्याः ४९ व ५० ल्याखय् [29 December 1993 j 5 January 1994] नीछदं न्ह्यव पिदंगु खः । )

नेपालभाषा ख्यलय् व्याकरणविद्, कोशकार, प्याँखं च्वमि, उपन्यासकार, कवि, निवन्धकार व संमालोचक कथं सुपरिचित इश्वरानन्द श्रेष्ठचार्य नेवाः भाषाया व्याकरण सम्वन्धि अध्ययन अनुसन्धान यानाच्वंंपिं विश्वन्यंकया विद्घानतय् निंतिं नं छगू परिचित नां खः । नेपालभाषायात विश्वया अनेक विद्घानतय् दथुइ थ्यंका थ्वया महत्व, विशेषता बारे अनेकन शब्दकोषतय् निर्माण ज्या यानादी धुंकूम्ह श्रेष्ठाचार्य भाजु त्रिभुवन विश्वविद्यालय नेपालभाषा प्राध्यापनं अवकाश ब्यूलिसे छुं दँ न्ह्यवलिसे अवकाश जीवन हना वैच्वनादिगु दु ।
जागीर उमेरया हदं अवकास जूसां व्यक्तिगत तवरं ल्हाय्म्ह जोशं नेपालभाषा–अंग्रेजीया थी थी विषय व विधाया कोष निर्माणया ज्याय् सक्रिय भाजु श्रेष्ठाचार्यं ख्वीखुदँया उमेर पार यानादी धुंकगु दु ।

उपाधि

छुं ई न्ह्यवः जक नेपालभाषा परिषदं भाजु श्रेष्ठाचार्ययात भाषा थुवाः उपाधि विभुषित यागु खः । वयकः १९५१ सनय् भारतया अयोध्या संस्कृत विद्यालयं संस्कृत रत्न उपाधिं विभुषित जुयादिगु दुसा १९६४ सनय् श्रेष्ठ सिरपालं । अले नेपालभाषा परिषदं वयकःयात १९९३ सनय् भाषा थुवाः उपाधि लःल्हागु खः ।

पिदगुं सफु

संस्कृत भाषाय् स्वमान नांगु मचा सफू च्वयादिम्ह वयकःया नेपालभाषाय् स्वंगु काव्य सफू न्ह्यवःसा (१९३९) नुगः घाः (१९४९) सन्देश ‘खण्ड काव्य’ पिदंगु दु । प्याखनय् वयकःया पसुका (ने.सं. १९७७) थःगु छेँ (१०७८) फिल्कुती (१०७९) ओझेल परेर (खँय् भाय्) पिदंगु दु । उपन्यासय् ख्वाउँ हि (१०९३), न्हाय्कं (१०८५), छ धन्य खः (१०९३) व स्वः नुगः (१०९७) पिदंगु दु । निवन्ध व समालोचनाय् प्रेम जीवन, नुगलय् बुद्घ, सौन्दर्य व आलोचना (१०८३) व्याकरणय् सही नेपाली व्याकरण, धुकुपिकु, मुलुखा, व चंलंचा पिदंगु दु । नेपालभाषा अंग्रेजी, अंग्रेजी नेपालभाषाय् वय्कःया कन्साइस नेवार व अंग्रेजी, नेवार रुट भर्व, ज्यापू भोकाबुलरी,कन्भर्सेनल नेवार (छब्बः), कन्भर्सेनल नेवार (निब्बः) बनहार्ड कोयलभर लिसे जानाः नेवार टाउन एण्ड विल्डिङस् आदि पिदने धुंकुगु दुसा मयजु उर्लिके कोयलभरलिसे जानाः तयार यानादीगु कम्टेपोररी नेवार इङ्गलीस डिक्सनरी, नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिस्थानं नेवार—नेपाली—इङ्गलिस डिक्सनरी पिदने त्यंगु दु । अथे हे वय्कलं नेवाः भाषाया उखान व वया समान मेमेगु भाषाया साहित्य शब्दकोष नेवाः संस्कृति व विधि सम्बन्धी नेवाः अंग्रेजी शब्दकोष पिथनेगु निंतिं नं ज्या याना च्वनादिगु दु । थ्व हे झोलय् मेगु दँय् वय्कः फ्रान्स झायेत्यंगु दु । नांदंम्ह भाषाविद् अस्टिन हेलनिसे त्रिभुवन विश्वविद्यालयया समर इन्ष्टिच्यूट अफ लिग्विस्टीक्सय् तःदँ ज्या यानादीगुकूम्ह वय्कलं हेलनिसे जानाः अंग्रेजी भाषासम्बन्धी थीथी अनुसंन्धानात्मक च्वसु च्वयादी धुंकलसा वयकः स्वयमं नं तःगु च्वसू अंगेजीइ च्वया पिथना दीधुंकुगु दु ।

नेपालभाषाया विशेषता, नेपालभाषाया गतिविधि, साहित्यया थीथी विधा अले नेपाःया राजनैतिक गतिविधिया खँय् तक धारा प्रवाह नवानदीम्ह भाजु श्रेष्ठचार्यया निव्याहा लिपा च्वंच्वनादिगु म्हय्पिया छें पासा हरिप्रसाद नापं तःदँ न्ह्यव छकः थ्यंबले वयकलं जिमित वयकःया ज्याकूथी यंका वयकलं लगनपूर्वक न्ह्याकाच्वना दीगु कोष संकलनया ज्यातय् बारे उमिसंचासे क्यनाः ब्याखा यानादिगु नं न्ह्यथने बहःजु । न्यागु दशक न्ह्यव थःपि राजनैतिक गतिविधिइ जुयाबलेनिसें साहित्य श्रृजनाया ज्याय् लगेजुयाः कोष निर्माण ज्याय् तकया थःगु यात्रा वृत्तात न्यंकादीवले वयकःया प्रेरणादायी लुमन्तीतय् छुं भचा जक जूसा लिपिबद्घ यानाः इनाप ब्वमिपिन्त थ्यंका विइ मालि धैगु मनय् वंगु व उकिया निंतिं विशेष खँल्हाबल्हा कायेगु ग्वसाः उब्ले हे यानागु खः । तर मेमेगु ज्याय् तःक्यंक्यं ई अत्थें ब्यना वनाच्वन । थुपाले वंगु थिंलाथ्व चौथी कुन्हुं वयकःया छें वना खँल्हाबल्हाँ यायेगु जिगु ग्वसाः न्यनादीसेलि वयकलं कन्हय् कुन्हु सुथय्या ई बिया दिल ।

न्यागू दशकं मल्याक साहित्य साधना कोष निर्माणया ज्या यानाः निरन्तर भाषा ख्यलय् समर्पण जुया वैच्वनादीम्ह वयकः त्रिभुवन विश्वबिद्यालयया नेप।लभाषाया प्राध्यापन सेवां निवृत्त जुयादिसेलिं ल्हाः म्हूतु चुलाकेगु थाकुया वंगु कनादीम्ह वयकलं थःत भाषा थुवाःया उपाधी ब्युसेलिं झन हे भाषा थकायेगु उत्तरदायित्व थःत वःगु कनादिल । न्हापांम्ह कलाः पाखें स्वम्ह काय् व निम्ह म्ह्याय् दुम्ह भाजु श्रेष्ठचार्य थःगु आर्थिक स्थितिया कारण छें प्याहां वयेत बाध्य जुयागु धयादी । छुं दँ लिपा निब्याहा जुया निम्हम्ह कलाः पाखे नं वयकःया काय् छम्ह व म्ह्याय् छम्ह दये धुकुंगु दु ।भाषाया साधना व थःपिनिगु श्रृजनात्मक ज्याय् निम्हम्ह कलाः पाखें दुग्यःगु ग्वहाली दयाच्वंगु खँ नं वयकलं धयादिल । वयकः निम्हम्ह कलाः लिसे हे म्हय्पिइ च्वंच्वनादिगु दु ।

ख्वीखुदँया उमेर पुलाः सं भुइ धुकाः नं थःगु ज्याय् दृढतापूर्वक न्ह्यज्याना च्वनादिम्ह भाजु श्रेष्ठाचार्यं थःगु बाल्यकाल बारे थथे धयादिल – छम्ह लिपा मेम्ह खुम्ह तक सीधुंका न्हय्म्हम्ह जुयाः मायां प्याथय् च्वंवयाम्ह जूगुलिं जि प्वाथय् दुबले छम्ह जोगीं मांया बुइम्ह मचायात माया यायेमते वैत ध्वंप्वालय् छाया ब्यू धका धयावन । बुइवं अथेहे यात । ध्वंप्वालय् छम्ह जोगीनी नं लाना काल । वैके गौरीमैया धैम्ह चुकया जःलाखःलां न्याना काल । जि दत्या निदँ तक तुकुतुक जुइ मसतले सिसिया दुरु त्वना हे ब्वलन ।वयां लिपा जितः छेँय् हयाः जिमि ततां तुतु पापा चिचि क्वाक्वाचा क्यनाः नकेगु यात । थुकथं जिगु जन्मय् प्यम्ह मां खनेदत । छम्ह बुइकूम्ह, छम्ह लानाकाम्ह, छम्ह वैके न्याना काःम्ह अले छम्ह दक्कले न्हापां मुलय् तयाः सिसि तयाः दुरु त्वंका लःह्यूम्ह मां अले बुयाः बुयाः क्वाःक्वाःचा क्यना नकुम्ह मां ।बौ योगानन्द श्रेष्ठचार्य (बनिया) खः । झोछेँ झ्वावहालय् च्वंपिं बानिया (उरायतय् छगू थर) खः । शिक्षाया बारे न्यनाबले वयकलं धयादिल बाज्या नांजाम्हं ज्योतीष जूगुलिं छेँ हे संस्कृत ब्वंकेगु यात । २००० सालय् दरवार स्कुलय् ब्वनेगु जुल । ब्रम्हु मखया नं संस्कृत ब्वनिपिं निम्ह प्यंम्हय् छम्ह जि नं जुल । प्यदँ लिपां मध्यमा परीक्षाया निंंतिं वनारसय् वना ।कुलमणी देवकोटा, जर्नादन समपिं पासापिं खः ।

उब्ले हे जिं न्ह्यवःसा सफू छापे यायेत ज्वना वनागु खः । वनारसं व सफू ज्वना जनार्दन समलिसे लिहाँ वया । उब्ले न्यासि वयेमा । चन्द्रागिरि पहा गया क्वहाँ वया । भंज्याङ्गय् थ्यंवले वया बौम्ह बालकृष्ण सम सल ज्वनाः पियाच्वंगु खन । पासाया बौं जूगुलिं जिं थःगु न्ह्यवःसा सफू छगू लःल्हाये यंकावले वं तःतःग्वयेक ग्यानापुक मिखा कनाः तंम्वः सलं धाल –यो नेपालीमा लेखेको हुनुपर्ने । थ्व वाक्यं उब्लेया राणातय् नेवाः भाय् प्रतिया दुर्भावना उलाक्यं । काय्म्ह जर्नादन ला अथे मजू तर बौम्ह बालकृष्णया नेवाः भाषां च्वःगु मयःगु जुयाच्वन ।

नेपालभाषा ख्यलय् गुकथं थ्यन धकाः छुनागु न्हसलय् वयकलं धयादिलं ००४ साल तक ला थःपिसं आपालं च्वसु नेपाली जक च्वयेगु यानागु खः । तर जग्गनाथ प्रधान धाःम्ह जिम्ह छम्ह विद्यार्थी साधना व साहना प्रधानपिन्त संस्कृत ब्वंकेगु यानाच्वंवले उद्योग, शारदा आदि पत्रपत्रिकाय् जिगु च्वसुत नेपाली पिदनाच्वंगु खनाः अमिसं छिमि इश्वरानन्द धाइम्हेस्यां थःगु मांभाय् नेवाः भाषां मच्वसें छाय् नेपाली च्वःगु जुइ धका धयादिल । वं जितः व खं कंवल । थुकिं जितः तिक्क मिनः । अय् ! जिं नेवाः भाषां च्वयेमागु खनि धकाः थम्हं न्हापा च्वयातयागु नं फुक्क नेवाः भाषां अनुवाद याना अले नेवाः भाषां हे च्वयेगु शुरु याना ।

थुकथं नेवाः भाषां च्वयेगु पाखे मन क्वसायेका बीगु ज्या साधना व साहनापिन्सं याःगु खः । नेपालभाषा साहित्यय् थी थी विधाय् ल्हाःज्वम्ह भाजु श्रेष्ठाचार्ययाके थथे थीथी विधाय् च्वसा न्ह्याकेगु गुकथं जूवन धकाः न्यनागु न्ह्यसलय् दक्कले न्हापां न्ह्यवःसा सफू च्वयेधुकां जिं चित्तधरयात क्यने यंकावले थज्यागु नं कविता जुइला धयाहःबले भचा निराश जुयाः लिहाँ वया । तर कुलमणी देवकोटा व माणिक बहादुर चित्रकारपिन्सं वं धयां ज्यूला थ्व सफू छापे यायेमाः धाल । अथे जुसां जितः आँट मवः । अले अमिसं हे थ्व सफू हृदयचन्द्र सिंह प्रधानयाथाय् छकः क्यनेयंके धकाः धाल । सफू पाण्डुलिपि यंका न्ह्यने तयाविया । वयकलं थ्व सफू छापे याये वहः जु धया जिं भुमिका च्वयातये मज्युला धकाः न्यनादिल । धात्थें छवाः लिपा का वनाबले ‘का जिं भूमिका च्वयातये धुन ’ धका न्यकादिल । शुरुइया थ्व कविता उलि ग्यसुलाःगु मखु । तर थ्व च्वःम्ह नकतिनी ताय्तिति यानाच्वंम्ह मनू खः तर वयकःया कलमय् जिं सरस्वती दुविनाच्वंगु खनाः । धाःबले जि तच्चकं लयताया वयाः । सफू छापे याये यंका । थुकथं दकले न्हापां कविता सफू पिदंगु जुल । लिपां हृदयचन्द्रयाथाय् बरावर वये वनेगु जुल । वयकः छम्ह व्याकरणवीद् नं जूगुलिं हिन्दी नेपाली व्याकरण अनं विस्तारं जिं निवन्ध च्वया यंका । जिगु कविता व निवन्ध शुरुलिसे हे सामाजिक समस्याय् प्रवृत्त जुल । उकथं च्वयेमाः धैगु खँ जिगु न्ह्यपुई हृदय्चन्द्रसिंह प्रधानपाखें हे लाःवंगु खः । नेवाः भाषाय् बाखँ ला निगु स्वंगू हे जक पिदंगु दु । वयां लिपा जिं प्याखं च्वयेगु पाखे प्रवृत्त जुल । उकथं प्याखं च्वयेगु प्रेरणा ला बालकृष्ण समपाखे जितः वःगु खः । तर व स्वया नं गोपाल प्रसाद रिमालयात जिं सत्तिकं म्हसिगुलिं वयकः पाखे वटुइ च्वने धुकाः नाटक च्वयेगु पाखे मन वन । नाटकय् वयकःया हे तालं इब्सनवादी नाटक च्वयेगु प्रेरणा वयकः पाखे हे जिं कयागु खः । वयांलिपा धुस्वाँपिं लिसे संगत जूसेलिं उपन्यास नं च्वय थें जुल । उपन्यास नं च्वयाः यंका वयालिं धुकुपिकु पिहाँवसेलिं अस्टिन हिलं दकले न्हापां जितः नाप लायेवं हे छम्ह लिग्विस्टयात थें सम्मान याना नापलात । डिग्री मदुम्ह जितः त्रिचन्द्र क्याम्पसया वि.ए. क्लासय् ब्वंकेगु ज्या नं चुलात । थ्व प्रस्ताव हानं न्यौपाने नांम्ह नेपाली प्राध्यापक, छम्ह विभाषीपाखे वःगु धाःगु स्यूवले जितः साप हे लय् ता वल ।

वयकःया साहित्य श्रृजनाया उद्देश्यबारे न्यनावले धयादिल कविता, निवन्ध व नाटक न्ह्यागुलि जुइमाः जिं पिनेयापिं लेखकतयगु च्वसु ब्वनावले शुरुलिसे अन्त्य तक छगू विचार व धारणा लुइका । तर नेपाली लेखकतय् अथे मखना । गथे लेखनाथया कविता ब्वनेवले छगू कविताय् अध्यात्मवादी थें खनेदुसा मेगु कविताय् भौतिकवादी थें खनेदु । हानं मेगु कविताय् भौतिकवादी अले क्रान्तिकारी सा मेगु तच्वकं पलायनवादी जुयाच्वनिगु । जिगु कविताय् अथे जुइमखु । जितः लगे जू छम्ह लेखकं दुवातय् गन वने गन वने जुयाच्वंपिं ब्वमिपिंत छम्ह पूर्व स्वयाः छम्ह पश्चिम स्वयाः छम्ह उत्तरय् सा छम्ह दक्षिणय् स्वया थवं धका त्वःते मज्यू । लेखकतयसं इमित निश्चित दिसा बीमाः धैगु कथं न्ह्यागुं साहित्य – प्याखं, बाखं, उपन्यास निबन्ध च्वसां जिं उकथं बिचाः याना च्वयागु दु ।

निश्चित दिशा धका छिं छुकियात धयादिया धैगु न्ह्यसलय् वयकलं धयादिल गथे छगू उपन्यासय् वा प्याखँनय् जिं समाजय् मिसातय् स्थिति बारे च्वःसा अमित समाजय् थुकथंया थाय् दयेमा धयासा जिं च्वयेगु मुमेगु प्याखँ नं उपन्यासय् न उकथंया हे धारणा ब्वयेमाल, छगुलिइ छता मेगुलि मेता याना च्वयेमज्यू । मिसातय निंतिं धका छगुलिइ वियागु विचारय् लिपाया मेमेगु प्याखँनय् नं करीब व हे तालगु विचार वियाः उखे पाखे हे घ्वायेगुयात लायाण्ड अफ डिमार्केशन धकाः जिं धयागु खः । समाजय् मिसातय् थाय्या बारे वयकलं थःपिनिगु लेखनय् ब्वयागु विचार थुकथं तयादिल झीगु समाजय् मिसातय् गुथे क्वथय् थुना अमित हेला व अपमान यानातःगु आः उकिया लिधँसय् समाजय् थःत समान थाय्या निंतिं यायेमाल धकाः छखे मिसातय्त सन्देश बीगु यानागु दुसा मेखे मिसातयत क्वत्यलाः शोषण, अन्याय, अत्याचार यानाच्वंपिन्त छिमिसं यानाच्वंगु अन्याय त्वःतेमा धैगु जिगु सन्देश खः । खय्तला अन्याय यानाच्वपिंसं छिमिसं अथे यायेमते धायेवं दिकिगु मखु । अयसां अमित छिमिसं यानाच्वंगु ठीक मजु धकाः खबरदारी यायेगु व गुकथं न्ह्यज्यावनेगु धकाः लँ क्यनेगु कुतः जिं यानागु दु ।

छगू ईलय् साहित्यया थी थी विधाय् ल्हा च्वयेकादीम्ह वयकः करीव नीन्यादँ न्ह्यवलिसे पूर्णत भाषा शास्त्रय् केन्द्रित जुयावैच्वनादीगु दु । वयकःयात न्हापा थःपिसं श्रृजना यानागु साहित्यया मूल्याङ्कन थम्हं हे छकः यायेत इनाप यानाबले धयादिल – कविता च्वयावले जिं कविताय् छगू न्हूगु गु हे पहः हयेगु वैत गथे न्हू कथं ब्वयेगु अले कविताय् गुकथं न्हूगु लं ज्वनेगु न्हू कथंया शैली ध्यान तयागु दुसा विषयवस्तुया खँय् तसकं आशावादी तसकं हे प्रगतिशिल समाजयात न्हज्याकेगु कथंया जूमाः धकाः च्वयागु खः । प्याखँ साहित्य नं अज्यागु हे विचारधारा ज्वनागु दुसा शैली इब्सन ज्वनागु दु । अथे जूसेली आलोचकतयंस जितः इब्वसनवादी लँ ज्वनाः दक्कले न्हापां नेपालभाषाय्. क्वहाँवःम्ह प्याखँ च्वमि धायेगु नं याः । जिके थ्व प्रभाव गोपाल प्रसाद रिमाल व गोविन्द गोठालेपिंपाखे वःगु ख । थःपिनिगु कविता, प्याखँ, उपन्यासय् व्यक्त यानागु विचार थौं नं सान्दर्भिक हे तिनि पुलां जुइमखुगु शैली धाःसां ज्यु । न्हू जुया च्वनेफु । आः नं थःम्हं गुगुं साहित्य च्वतः धाःसां न्हापाया धारा त्वफीमखु धकाः स्पस्ट यानादिल । साहित्यया थी थी विधा मध्ये वयकःयात यःगु विधाया बारे न्हसः छुनाःबले थःपिसः दक्कले अप्वः दुग्यंक अध्ययन याना दकले दुग्यकं च्वयेगु यानागु विधाः प्याखं साहित्य खः, हाकंन साहित्यय् लिहाँ वल धाःसा प्याखँ साहित्य हे च्वया दुहाँवये वा आलोचना च्वया दुहाँ वये धयादिल । अथे लिहाँ वयेगु विचाः यानादियागु दु कि मदु धकाः न्यनावले धाःसा वयकलं साहित्यय् क्षेत्रय् थः लिथ्यने फै थें मच्वंक भाषाशास्त्रं साले धुंकुगु खँ धयादिल ।

थःत भाषाशास्त्री व कोषकार जूवनेत गनं प्रेरणा दत धैगु न्ह्यसलय् धयादिल सरस्वती कलेजय् ब्वंकाच्वनागु इलय् कन्भरसेसनल नेवारया सह लेखक जुयादिम्ह जगनाथ मास्केजु अस्टिन हेलया पौ छगू जितः बी हल । गुकिइ छंगु धुकुपिगु ब्वना व धुकुपिकु नेवाः भाय्या नितिं जक मखु क्रियाया पक्षय् मेमेगु भाय्यात नं ग्वहाली जुइगु कथंया जूवंगु दु । वसफू ब्वना तसकं प्रभावित जूवंगु दु । थ्व हे शिलशिलाय् छि नापं छकः नापलाय् दुसा ज्यू धकाः च्वयातःगु जुयाच्वन । अले सेतो दरवारय् वयकः च्वंनाच्वंथाय् नापला वना । नाप लायेवं वयकलं व हे खँ लिसाः कया भाषाशास्त्रया हे लंय् झासं समर इन्टिच्यूट अफ लिग्विस्टीकय् नापं ज्या याये ज्यूला धासेलिं जिं ज्यू धया ज्या याये वनेगु जुल । दक्कले न्हापां स्वदँया कन्भरसेसनल नेवारय् ज्या जुल । हेल थः हे तच्वंकं मेहनति । न्हिं १८ घण्टा ज्या याइम्ह मनू तर जिगु ज्याय् लगन खनाः तच्वक्ंक प्रभावित जुयादिल । छगः टेवलय् च्वना मास्के, जिं व हेल स्वम्ह च्वना ज्या यानाच्वंवले १/२ मिनेट जिपिं मध्ये छम्ह उखे थुखे वनेबले मेगु छगू सफूपुइका उकिं माःगु नोट यानादी धुंकीगु दुई मिनेट हे वयकः सुम्क च्वनामदी ।

वयकलं जितः भाषाशास्त्र सम्वन्धी अनेकनं बैज्ञानिक सफूत अध्ययन नं याकादिलं । थुकथं जितः वयकलं भाषाशास्त्रया लँय् यंकादिलं । भाषाशास्त्रया जगतय् जि थ्यन । वयालिं क्लासिफाइर विषय हाकनं मेगु स्वदँया प्राजेक्ट जिपिं निम्हेस्यां याना । संसारय् क्लासिफायर विषयय् निझ्वः जक च्वयाःतगु दुसां जिमिगु टेबुलय् थ्यन । थुकिं जितः क्लासिफायर पाखे क्वसायेक बिल । थ्व फुक्क अध्ययन जिमिसं नेवाः भाय्यात क्लासिफायर भाषा धकाः क्वछिइ फत । डिक्सनरी दयेकेपाखे सालेगु ज्या नं जितः हेलं हे याःगु खः । डिक्सनरी दयेकेत वयकलं जि व स्व. पूण्यरत्न बज्राचार्ययात ल्ययादिगु खः । गुकिइ वयकः व वयकःया मयजु हेलं नं च्वयादिगु खः । व हे ईलय् जितः ज्यापू भोकाब्वलरी प्रोजेक्ट नं ब्यूगु खः । जिं नेपालभाषाया अंग्रेजी अनुवाद यायेबले फक्वः नेवाः पहः वयेकेगु कुतः नं याना गुगु जितः हाय्न्स जार्गेन्सनया छाप खः । नेवाः शब्द संकलन यायेत जिमिसं पांगाय् थी थी पेशाया मनुतय् लिसे खँल्हाबल्हाँ याना मुकेगु याना । नेवाः भाषाय् थःगु हे पहः दु धैगु स्वयेगु चश्मा जितः हेलं तयाविल । नेवाः भाय्यात नेवाः भाय्या हे तालं हे ब्वनेगु व्याकरण दयेकेगु ज्या जिं यानागु दु । मुलुखा व चलंचा ब्याकरण जिं उकथं हे च्वया । चलंचा च्याद्वः छापेया जूगु दु । थ्व हे झ्वलय् जिं मचा डिक्सनरी पिक्चर सहित पिथनेगु कथं ज्या नं यानाच्वनागु दु । गुगु फुसा रङ्गीन किपाः तया पिथनेगु जुइ ।

नेपालभाषाया भाषाशास्त्र, भाषा विज्ञानया क्षेत्रय् मेमेपिसं यानाच्वंगु ज्याया बारे वयकःया धारणा न्यनावले वयकलं धयादिल नेवाः भाय्यात नेवाःभाय्या हे मिखां स्वयेगु पहः सुयाकें मवनि । उकथंया मिखा दुम्ह जिं खनाम्ह छम्हयां छम्ह रमापति राज शर्मा खः । मेपिसं अथे स्वये फुगु मदु ।

तःदँ न्ह्यवलिसे न्ह्यानाच्वंगु पुलांगु खँग्वः धुकुया निर्माणया ज्याय् विज्ञापन थ्यंक पिकया सःतु बले छि छु जुया अन मलाःगु धका न्यनाबले वयकलं धयादिल – खः जिं नं लाइ हे तायेकाःगु खः मलात का । व मलागु जिगु निंतिं गुलि दुर्भाग्य, जि थजाःम्ह मलाःगु व पुलांगु खँग्व धुकुया नं दुर्भाग्य खः थें जितः ता । डिग्री मदेयक हे प्राध्यापक जुयादिम्ह छि डिग्रीयात गथे तायेकादिया धैगु जिगु जिज्ञासाय् धयादिलं – डिग्री धैगु छगू प्रोसेस खः । गथे अय्लाः कः थुइ धुनेवः वया थःगु हे प्रोसेस छन्हु अय्ला जुइ । मखुसा लीलाः सां जुइ । डिग्रीया खँ नं अथे हे खः । अं खंया खँय् छित कने डा. अस्टीन हेलंजुं धयादिल ज्यापू भोकाबुलरीया फाइल ल्ह्यया जिमित वियादिसं छित पि.एच.डी. डिग्री दइ । जिं धया जितः डा. जुइ मयो । गुगु विषयत पूवंक सयेका च्वने दुसा गा । थथे खँ जूगु निन्हु प्यन्हु लिपाः छन्हु प्रोफेसर कमलप्रकाश मल्ल झालः । वयकःपिं निम्हेसिनं पालपाः व हे प्रस्ताव तयादिल । जिं उब्ले नं डिग्री मयो हे धकाः धया । थथे डिग्री मयो धैगु प्रस्ताव वयकःया गुरु नयराज पन्तया ‘उपाधी दइपिके भ्वं कुचा जक दइ ज्ञान दइमखु’ धकाः बरोबर धाइगु व सास्कृतिक क्रान्ति इलय् चीनय् निच्याहु च्वनाबले मुकांगु अनुभवया प्रभाव खः धका नं न्ह्यथनादिल ।

थ्व हे झोलय् थन लुमंकेवहःगु छगू खँ नं न्ह्यथनादिल २०३३ साल पाखे वय्कलं त्रि.वि.वि. रिडरशीपया निंतिं ल्वाना दिल । डा. कमलप्रकाश मल्ल व धुस्वाँ सायमिजुपिन्स वयकःयात हे रिडर जक मखु प्रोफेसर हे याये बहःम्ह धकाः लिखित सिफारिस याःगु खः तर उब्ले डीन जुयाच्वंम्ह डा. पार्थिवेस्वर तिमिल्सिनां वयकः प्रति तच्वकं पृर्वाग्रह तयाः लेक्चरर जक यानाब्युगु खः ।

तःदँ नेपालभाषाया प्राध्यापन यानादी धुंकूम्ह वयकलंः उगु ख्यःया अनुभव बारे थुकथं न्यंकादिलं – स्कूलय् नेपालभाषा मब्वंकीगु जूगुलिं क्याम्पसय् नेपालभाषाय् ब्वनिबले अमिसं न्हापां नेपालभाषा ब्वनीगुलि जुगुलिं छम्ह विदेशीयात ब्वंके थें हे जूवनी । नेवाः भाय् मसःम्हेसित ब्वंके थें ब्वंके मालिगु । गुकिं यानाः ब्वनाच्वंपिन्सं नं धात्ये छुं कयाच्वं थें तायेकिगु खइमखु । हानं वियाच्वंम्हेस्यां नं ब्यूगु चीज कायेफकेगु क्षमता दयेकेत हे दँ दँ मालिगु जूगुलिं जिं छु वी ? थे जू वनिगु । तर जब जि सरस्वती क्याम्पसय् वना अनला आइ ए ब्वनावयेधुंकुपिं वइगु जुल । अन ब्वंकाबले तच्वकं हे कामयावी जूगु तायेका । जितः धात्थेंहे लेक्चरर यानाब्यूगु सरस्वती कलेजं खः । छायकि अन जितः अज्यापि विद्यार्थीत दत गुपिं मि थे च्वंपिं । जिं छु नं खँ धायेवले सर धकाः दनाः जिं हे बिचाः मयानागु खँ धइपिं विद्यार्थीत नं दतः । जितः लुमं कथं बुद्ध साय्मि व इन्द्र मालीपिं नं खः । वयकःया कथं प्राथमिकलिसे स्कुलय् नेपालभाषाया माध्यमं ब्वंकेगु जुल धाःसा जक क्याम्पसय् ब्वंकेगुलिइ स्तरीयता च्वन्ह्याका ब्वंकेगुलिइ सार्थकता दइ उकिं थुखे पलाः च्वयेकेमाःगु खँ वयकलं धयादिल ।

भाषीय अधिकार व नेवाःतयेके जातिय चेतना बारे वयकलं थःगु बिचाः थुकथं न्यका दिल —०२२ सालय् नेवाःतयत छगू मार वसेलि आन्दोलन न्हाकाः भाषीक व जातिय चेतना थनेगु ज्या छुं भचाः जुल तर आः वयाः नेवाःतय्के हाकनं बुलुहुं थःगु भाषा जातिया गौरव न्हना वनाच्वंगु दु । नेवाः तयके जातिय गौरव तना वनाच्वंगु दु । तर न्हू ल्याय्म्हतयके धाःसा हाकनं थ्व भायया मतिना दनावैच्वगु दु । थ्व बालाःगु खँ खः ।

नेपालभाषा मंकाः खलः लगायत थी थी खलः पुचःतयसं भाषिक अधिकार प्राप्तिया निंतिं छु यायेमाः थें च्वं धकाः न्ह्यसः छुनावले वयकलं धयादिल दकले न्हापां अमिसं सरकारयात प्राथमिक लिसे फुक्क स्तरय् ब्वनेत माःगु पाठ्यपुस्तक माःगु ज्वलं तयार याना ब्यू धकाः ज्वनेमाल । थथे ल्वायेगु ला दु हे दु मेखे थःपिन्सं थःत माःगु कथंया ज्वलं दयेका वनेगु कुतः यायेमाल । छायधाःसां थन पंचायत वनाः बहुदल वल धाःसां पंचायत स्वयां छुं पाःगु मदुनि । थुखे थःगु देशय् नेवाः भाय् लगायत फुक्क भाषायात क्वत्यलाच्वंपिं खँय्तय् उखे दार्जलिङ्गय् नेपालीभाषाया अधिकारया निंतिं धाःसा हाली, सरकारं हे नं तप्यंक ग्वहालि नं याना च्वनिगु जिं स्यू । खय्तला नेपाली भाय् धैगु पहाडी हिन्दी भाय् खः धकाः राहुल सांकृत्यायनं नं धाःगु दु ।

छगू इलय् राजनीतिइ नं सक्रिय भाजु श्रेष्ठाचार्यया मिखाय् वर्तमान् राजनीति बारे कुलाबले धयादिल उब्ले ००७ साल न्ह्यव राजनीति धैगु केवल राणातय् विरोध यायेगु खः, थःथःगु विचारधारा दुसां व फुक्क छखे तयाः राजनीति याइपिं सकलें उब्ले छप्पँ राणातय्त वांव्छयेगु खँय् । तर उगु इलय नं विश्वेश्वर प्रसाद कोइराला थुज्वःपिं नं दु । जिं दकले न्हपां २००२ सालय् म्हस्यूम्ह विश्वेश्वर प्रसाद कोेइराला मांयात मां धाये मफुम्ह कुलांगार खः । उगृु ईलय् वं थः नेपालय् वनाः कम्युनिष्टतय् नां पोले याना ज्वंकेगु बदमाशी ज्या नं यात । विश्वेश्वर धयाम्ह मनु मुलुं जक तिया स्याये बहःम्ह मनू खः । वइके राष्ट्रिययता धैगु भ्याः हे मदु । अमिगु कुकुत्य वारे जिं तःथाय् च्वये नं धुनागु दु, न्यंके नं धुनागु दु । उकथं हे थौंकन्हय्या कांग्रेसी नेतातय्गु खँ ल्हायेगु खःसा कय्ता हे मदुपिं धायेमाः । सत्ताय् च्वनाच्वंपिं थ्व नेतात छिमिसं अथे मयात थथे मयात धकाः ख्वालय् न्ह्योने ब्वः व्यूसां मुसुमुसु न्हिलिपिं बुझपचाह, ह्यामि जुइधुंकल । खय्त ला जि थौंकन्हय् राजनीतिं यक्व हे तापाक्क दु । अथे जूसां सुं देशया राजनीतिं अलग जुइ फइमखु । उकथं जि सक्रिय खः । छम्ह नागरिकया नातां जिं खनाच्वना कांग्रेस पिनं स्वयेबले छधी थें जुयाच्वंगु दु तर दुने थिपिं कुचाकुचा दलाच्वंगु दु । गथे कृष्णप्रसाद व गिरिजा कोइराला कायेफु । न्हापा नं कृष्णप्रसाद बुकेगुलिं गिरिजाया ल्हाः दु । आः नं दुनं दुनं कृष्णप्रसाद बुकेत वं स्वयाच्वंगु दु । कांग्रेस दुनेया ल्वापुइ प्रम गिरिजा सफल जुयाच्वंगु दु । नेवाःत क्वत्यलेगु खँय् हानं फुक्क अन छप्पँ जुयाच्वंगु दु । नेवाः व खँय्या राजनीति नं आः सी दयेक पिदनाच्वंगु दु ।

खय्त ला थुकथं नेवाःतय्त क्वथलेगु राजनीति विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालां हे न्ह्याका तैथकूगु खः । गणेशमानयात हरेक इलय् थमकायेगु ज्या यानावंम्ह विश्वेश्वर प्रसाद कोइराला खः । थज्याःगु हे कथं कम्युनिष्ट राजनीतिइ नं नेवाःतय्त थमकायेगु राजनीति न्ह्योने लानाच्वंगु दु । छगू ला नेवाःतय्के तच्वकं तःधंगु कमजोरी दु – व खः गब्लें थःपिसं इनिसेटीभ (पहल) कया ज्या मयायेगु बानि । छ मन्त्री जू धाःसा म्हा जि धाइपिं नेवाःत । छुं याः धाःसा न्ह्यचिला मयायेगु वानि नेवाःतय्के दु । थुकिं तच्वकं नोक्सान यानाच्वंगु दु । नेवाःतय्त थन साम्प्रदायीक धयाच्वंगु दु । थ्व खँ सही मखु । साम्प्रदायीक धैगु खँ न राजनीतिलिसें स्वानाः स्वयेमाः । जिं ०२२ सालय् हे छथाय् धयागु दु – नेवाःतय्त साम्प्रदायीक धयाच्वन, धात्थें नेवाःत साम्प्रदायिक खः मखु स्वयेत न्हापां पकरी छकः नेवाःतय्गु छ्यनय् तयेहिं अले जक धाः नेवाःत साम्प्रदायीक खः कि मखु । नेवाःतय्सं हरेक मंचय् नवानाच्वगु द – गुरुङ्ग, तामाङ्ग, मगः हरेक भाषाया बराबर अधिकार दयेमाः धयाच्वंगु दु । थथे धाइपिं गथे साम्प्रदायीक जुइ ? धात्थें ला साम्प्रदायिक खः मखु धायेत व न्हापां सत्ताय् वनेमानि अले वं थःगु भाषा बाहेक मेपिन्त क्वत्यल धाःसा व साम्प्रदायिक जुल मखुसा व गथे साम्प्रदायिक जुइ । उकिं थ्व सरकार तप्यंक साम्प्रदायिक खः । देशय् दुने थी थी भाषात क्वत्यलाः कर्पिनिगु देशय् जिमित अधिकार बिमाल धकाः हालिपिं थिपिं साम्प्रदायिक कि झी ? थःगु अधिकारया ंिनतिं हालिपिं नेवाःत धाःसा थःपिन्त साम्प्रदायिक धाइला धकाः ग्याः । थ्व तालं नेवाःत गब्लें थहाँवने फइमखु । जितः ला ताः नेवाः, तामांग, राई, गुरुंग वा मगर आदि जनजातीया ल्हातय् सत्ता मवतले धाये गव्ले तक खय् ब्रम्हुतय् ल्हातय् नेपाःया राजनीति लानाच्वनी अब्ले तक नेपाः गब्लें थहाँ वने फइमखु ।

देश स्यंकाच्वंगु हे ब्राम्हणवादं खः । राणा, पंचायत व थौंया इलय् नं स्यंकाच्वंपिं ब्रम्हुत हे खः ।गिरिजा प्रम जुइत्यंबले जिं जनजागृतिइ छपु च्वसुइ थ्वं साम्प्रदायिक राजनीति यानाच्वन धका च्वयागु दु । राजनीतिया सन्दर्भय् हे छगू प्रसंग न्ह्यथनादिसें वयकलं जुजु महेन्द्रं राणातय्सं स्वयां देश स्यंकल धयादिल । राणातय्सं ख्याना दायाः स्यानाः राजनीति यात तर जुजु महेन्द्रं नेतातय् इमान न्यानाः, भ्रष्ट यानाः देश हे स्यंकेगु ज्या याःगु खँ धयादिल । जुजु महेन्द्रया थ्व जघन्य अपराध खः । थ्वहे झोलय् ताना शर्मां उसैको लागीया आलोचना च्वसेलिं उकिया प्रत्यालोचना च्वकेत महेन्द्रं स्व. किर्तिरत्न बज्रचार्य व नीरविक्रम प्यासीयात थःथाय् छ्वयाहया प्रलोभन ब्यू वःगु तर थःपिन्सं अस्वीकार यानागु प्रसंग नं न्ह्यथनादिल ।

नेपालभाषा ख्यलय् न्हू ल्याय्म्ह पुस्तायात वयकःया छु धायेगु दु धकाः छुनागु न्ह्यसलय् धयादिल नेपालभाषा ख्यलय् थःत फ्यानावःपिं न्हूपीढिं थःगु पलाःक्वातूक फ्यानाः वनेत इनाप याना दिल। अले साहित्यया थी थी विधाय् थःगु च्वसा न्ह्याकेत दंझाःपिं वयकःपिंके विधाया क्वातूगु ज्ञां दयेकेगु व विधायात च्वन्ह्याकेगु कुतः व तातुना नेपालभाषा ख्यःया निंतिं बांलाःगु छुमां खः धका गुइकेत धयादिल । थःगु आपालं आपा ई थौकन्हय् नेपालभाषाया शब्द सङ्कलन व कोष निर्माणया ज्याय् फ्याना वइच्वनादीम्ह वयकःयाके थ्वयां लिपा थ्व ख्यलय् सुं वयाच्वंगु वा थःम्हं हयाच्वनागु दुला धका न्यनावले धाःसा थ्व ज्याय् लगे जुइत तसकं लगन, परिश्रम व धैर्य नं माः आःतले जिगु लिपा थ्व ख्यलय् सुं वयाच्वंगु मखनानिगु खँ धयादिल ।