'योमरी पुन्हीको सांस्कृतिक महत्व'

'योमरी पुन्हीको सांस्कृतिक महत्व' 

देवेन्द्र अर्याल "आँसु" युवामञ्च पुस, २०६७  

प्रायः मङ्सिर महिनामा पर्ने तर कहिलेकाहीँ पुस महिनामा पर्ने धान्यपूणिर्मालाई गौरु पूणिर्मा वा 'योमरी पुन्ही' पनि भन्ने गरिन्छ । हिन्दु संस्कृतिमा यस पूणिर्माको ठूलो महìव छ । नेवारी समुदायमा 'योमरी पुन्ही' को विशेष महìव रहेको प्रष्टिन्छ । ग्रामीण अर्थात् पहाडी भेगतिर गौरु पूणिर्मा भनेर गाईका गोठमा देवताको पूजा अचर्ना गर्ने गरिन्छ । गोधन वृद्धिको कामनाले कृषि प्रधान देश गोठमा पूजा गर्ने परम्परा हिजोआजको परम्परा होइन् ।


खासगरी नेवारी समुदायमा नयाँ बाली भित्र्याएपछि नयाँ चामलको पीठोबाट योमरी अर्थात रोटी बनएर खाने चलन छ । त्यसैले नेवारी परम्परामा रोटीखाने पूणिर्मा भनेर पनि चिनिन्छ । विभिन्न प्रकारका योमरीका चाकु राखेर आकर्षक बनाइन्छ र खाइन्छ । जाडोसमयमा खाइने यस प्रकारको मोमरीले शरीरमा ऊर्जा प्राप्त हुने बताइन्छ ।
धान्य पूणिर्मा भनेर शास्त्रीय रूपमा मनाइने यस पर्वमा नयाँ धानको पर्वत दान गर्ने परम्पराले यथाशक्य दानगर्ने प्रवृति वा संस्कारलाई निरन्तरता दिएको छ ।
धान्य पूणिर्माको अवसमा विभिन्न देवी देवताका मठमन्दिरमा मेला पनि लाग्दछ । त्यस मध्येको एक हो बनेपास्थित-धनेश्वरमन्दिर । धनेश्वर महादेव मन्दिरमा यसदिन पूजा अर्चना गर्न ठूलो समूहमा श्रद्धालु भक्तजनको मेला लाग्ने गर्दछ । अन्यत्र जलाशयमा स्नान गरी देवीदेवताको पूजाअर्चना गरी धान्य पर्वत दान गर्ने चलन अझै पनि ग्रामीण भेगतिर पाइन्छ । हिन्दुधर्मबाहेक बौद्धधर्म मान्नेले पनि यस पूणिर्मालाई मान्ने गर्दछन् । बौद्धमार्गी यस दिन स्वयम्भू, बौद्धलगायत अन्य चैत्य वा विहारमा पूजाअर्चना, दर्शन, गरी भगवान बुद्धको प्रार्थना गर्ने गर्दछन् । रत्नावदान नामक बौद्धग्रान्थमा समेत यस दिनको महìवलाई उल्लेख गरिएको छ ।
त्यस्तै, यसदिन नयाँ अन्न राखिएको भण्डारमा लक्ष्मी, गणेश र कुवेरको मूर्ति स्थापना गरी पूजा अर्चना गर्ने गरिन्छ । नयाँ धानको चामलबाट निर्मित रोटी तयार गरी चढाएर खाने पनि गरिन्छ । धनधान्यको कमी नहोस् भनी देवीदेवताको पूजा अर्चना गर्ने कार्य यस पूणिर्मामा हुने भएकोले यसको विविध महìव रहेको प्रष्टिन्छ । हाम्रो लोकजीवन र लोक संस्कृतिमा यस्ता विविधताप्राप्त चालचलन र परम्परा जीवन्त रुपमा रहेका छन् । आधनुनिकताका कारण सहरीक्षेत्रमा त्यसको प्रभाव कम भए पनि पूर्णतः लोप भएको छ भन्न मिल्दैन । पुस १५ मा 'घ्यूखरे' खाने चलन धेरै पहिले देखिनै चलेको हो तर यसको सांस्कृतिक महìव नभए पनि यो परम्पराका रूपमा नेपाली समाजमा हुर्कंदै आएको भने अवश्य नै हो ।