सिंम्हल सार्थबाहा आजु या बाखं छगु अध्ययन

सिंम्हल सार्थबाहा आजु या बाखं छगु अध्ययन

दामोदर प्रसाद प्रधान,
थंबही, सिंम्हलकल्पनगर, नेपाल मण्डल।


जातक बाखं म्हसीका (ऐतिहासीक पृष्ठमूमि - लोकबाखं)

 बिध्दान तयगु धापु कथं भगवान बुध्द परीर्निवाण जुया बिज्यागु लगभग सच्छीदं लिपा बौध्द धर्मावलम्बी तयदत्थुई बिबाद न्हापाङ्गू संघायत बैशाली धागु थासये जुगु खः। बौध्द धर्मावलम्बी थ्वो संघात गूबल्ये जुगू धयागु बांलाक्क तिथिमिती सियमदुसां आपालं बिध्दान तयगु मतानुसार (धापू खतं:) इशापूर्व २५० पाखे जुगु अनुमान यागुदु:।  


१  थुगु संघायतनं बौध्द संघया नियम आचरण व बुध्द भगवान या पुर्ब जन्मयागु (न्हापांगु) ५५० (न्यास व न्येगु) बाखंतः पारित यागु खः। पालीभाषां च्वया तगु थुगु संग्रहयात आतक्क सिदुकथं दकल्ये पुलांगु बाखं मानयया, थ्वो बाखंया संग्रहयात जातक कथावनन् (जातक बाखं) धाई।  

२  भगवान बुध्द छम्ह राजकुमारया रूपये नेपालदेशय जन्म जुया बिज्याना बौध्दधर्म दर्शनया संदेश बियाबिज्यासां बौध्द धर्म दर्शन प्रचार प्रसार यायेगुया मुख्य श्रेय सम्राट अशोक यात लावनी। सम्राट अशोकनं थःकिजा महीन्द, काय मीलीन्द, म्ह्या (म्हाय) चारूमति, अनेक शिष्य वः अनुयायी छचाखेरं बौध्द धर्म दर्शनया संदेश प्रचार प्रसार यायेगुया नितीं छ्वयाबिज्यागु खंन्ह्येदु:। थ्वहे शिलशिलाय सम्राट अशोकया किजा महीन्द श्रीलंका बिज्याबले वयकलं बुध्द भगवानया पूर्बजन्मया बाखं जातकमाला यंङ्का बिज्यागू धयागु खंन्ह्येदु:।  

३  मन्हुया लाही न:यिपिं लस्सींपिनिगु मायाजाललये लानाचोंपिंन्यासला बञ्जा तयेत उद्धार यायेत श्री आर्यावलोकितेश्र्वर करुणामय भगवान बोसह्ल: यारुपये बिज्यागु बाखं दक्सिब्ये न्हापलाक्क झिङ्खुगू (१६ रौं) सताब्दी पाखे पिदंगु गुणकारण्दब्यूह: नांयागु ग्रन्थलये न्ह्यथनातगु ख:। थ्वो धर्मग्रन्थले न्यासल बञ्जा या नायो:यानां उल्लेख यानातगु खंन्ह्ये मदु:।  

४  बिद्वान् (बिध्दान) प्राध्यापक भाजु फाऊसबोलनं (V. Fausboll) सन् १८७७ सं संपादन याना जर्मनभाषा हिईका दीगु थ्वो जातक कथावनन् सन् १८८० सं बिध्दान भाजु डेभीदशनज्यु (T. W. Rhy Davids) अंग्रेजी भाय् हिईका दीगु खः। लिपा बिभीन्न ईलय: (समयले) अनेक बिद्धान भाजु मयजु पिन्सं आपालं ग्रन्थत: व थ्या-सफूत: (ल्हातिं च्वोयातगु सफू) अध्ययन यानादिया जातक बाखंया सफूतः पिकाना बिज्यागुदु:।  (लिधंसा धलःपौ स्वयादिसं) थुकथं च्वयातगु आपालं सफू अध्ययन यायेबले लस्सीं पिनीगु माया जालय् लाना च्वंपी न्यासल बञ्जापिन्त महासागर पारयाना उद्धार यायनितीं अबलोकितेश्र्वर भगवान बोसल्ह:या रूपये बिज्यागू धयागु बुध्द भगवानया छगु पुर्ब जन्मया बाखं धका उल्लेख याना त:गुदु:। न्यासल बञ्जापिं गन्हं व:गु, गुगू देशसं व:गु, बञ्जापिंनीगु नायो सुखः धयागु छुंनं सियमदु, ब्यापार यावंगु दे:या (द्येया) नां गनं ल्हासा सा: गनं ताम्रब्दिप धका न्ह्यथना त:गु दुसा, न्यासल बञ्जा पिंनीगु डोङ्गा फातापुला सुन्दरि रुपी लस्सीं पिंसं उद्धारयागु महासागरया नां नं गनं रत्नाकर सुमुद्रसा गनं ब्रम्हपुत्र धका न्ह्यथना त:गुदु:। लस्सीं पिनिगु दे:या (द्येया) नां नं गनं ल्हास्सा सा गनं ताम्रव्दिप धका न्ह्थनातगु खन्यदु, थुगु हिसाबनं स्वयेबले (स्वयेबल्ये) लस्सीं पिनिगु देश ल्हास्सा ख:लाकी श्रीलंका बांलाक्क सिह्यमदु:। बाखं या मुख्य धापु धयागु ह्ये बोसह्ल: अल्ये अबलोकितेश्र्वरभगवानया गुणगान सिबाये मेगु छुंनं खंन्ह्येमदु:। लिपा पिहांवोगु बाखंले गनंगनं बञ्जातयगु नायो:या नां सिंम्हल सार्थबाहा धका न्ह्यथना तगु खंन्ह्येदु:। 

५  आतक्क पिहांवोगु सफू तयेगु अध्ययन यानास्वयेवल्ये विद्वान भाजु राईटजु (Daniel Wright 1877, History of Nepal) च्वया दीगु नेपाया ईतिहास नांया सफूसं दक्कसिब्ये न्हापाँलाक्क सिंम्हलकल्प नगरया जुजु सिंहकेतुया शासन कालये सिंम्हक महाजनया काय सिंम्हल आजु न्यासल बञ्जापिंनीगु नाय्योजुया बञ्जाल व्यापार यायेत श्रीलंका बिज्यागु खं न्ह्यथना त:गु खंन्ह्येदु:।  

६  लोकवार्ता (Folklore) या धापुकखं सिंम्ह्ल सार्थबाहा आजु ल्हासा बिज्यागु धयागु बाखं न्यन्येकने यानावोया च्वोगु दसा: अनेक ग्रन्थ अध्ययन याना स्वोयबले श्रीलंका बिज्यागु खनेदुगु जुयानितिं सिंम्हल सार्थबाहा आजु ल्हासा वो श्रीलंका निथासं बिज्यागु ख:लाकी धयागु सियदया वोल। न्ह्याथे धासां थ्वो लोकवार्ता गुगु समय निस्ये चलयजुगु ख: धायगु सियमदु, जिगु कुत्:, सिंम्हल शार्थबाहा आजु राज्य याना बिज्यागु कालसमय व वोसपोल या जिबनी लिस्यें स्वापुदुगु खं:त प्रकाश यायेगु नितिं थ्वो बचाढंगु च्वोसु न्ह्यथनागु कुत: यानागु जुल्:, विद्धतगण पिनिगु सल्हाह सुझाबया आशा याना च्वना:।

लोकबाखं

बिक्रमशिल महाबिहार, थंबहीलये दच्छीछक गुंला पट्टिकं बैद्यो ब्वोयबले सिंम्हल शार्थबाहा आजुया जिबन नाप स्वापुगुदु बाखं (न्यासल बन्ज्यालपिं लिस्सें ब्यापार नितिं तापाल देसस्ं बिज्यागु बाखं) न्ह्यथनातगु ताहाकगु पुलांगु पौभा ब्वोय्यगु चलनदु: । निस्सदं मयाक्क न्ह्यव दय्यकातगु पुलांगु पौभा खुयाञंकुगु जुया लिपा हाक्कनं मेगु पौभा दयकुगु जुया च्वन: । लिपा दयकुगु पौभानं चंगु जुया खुइदं न्ह्यवो मेगु न्हुगु पौभा दयका बोयगु यानावोया च्वोंगुदु:।खुयाञंकुगु पुलांगु पौभाया चित्रया कोस्सं चयगु (८०) ल्यादुगु नेवा:भासं च्व:यातगु बाखं अध्ययन यायबल्ये सिंहलकल्प नगरया सिंहशाहु महाजनया काय सिंम्हल न्यास वञ्जालया नाय्यो जुया बञ्जा ओनेयात (ब्यापारया वोनेयात) रत्नाकर समुद्रसं छिनाव ताम्रव्दिप धयागु देशसं बिज्यागु धयागु सिईदत्:। रत्नाकर समुद्र पार याना च्वोंगु बखतय समुद्र या दत्थुइ दोङगा फातापुला ताम्रव्दिप धयागु तापुया किनारासं सुन्दरी रुपी लस्सिह्म तयसं उद्धार यागु धका पुलांगु पौभालये न्ह्यथनातगु सिइदु। लिपा दयकुगु पौभाल्ये (बा:हालय दुगु पुलांगु पौभा) अल्ये आ:बोय्गु (बोयगु) यानातगु न्हुगु पौभाल्य धासा: ब्रह्म्पुत्र महासागर छिनावो ल्हास्सा बिज्यागु धका न्ह्यथना तगुदु: ।पुलाङ्गु पौभायागु काप: चंन्हगु (चंङगु) जुयानितीं आखग्व बांलाक्क सियमदु थाय् ( ---- ) ल्हास्यम् (खं ल्हाना) धका न्ह्यथना तगु जुयानितिं लिपा दयकुगु पौभाल्ये (खं) ल्हास्यम (खंल्हात) थासय ल्हास्सा धका अर्थ लगययागु ख:लाकी अयसा गथेयाना रत्नाकर समुद्रया थासय् ब्रम्हपुत्र जुवोन ? ७  खुयाञंकुगु पुलांगु पौभालय च्व:यातगु चयगु (८०) ल्यादुगु बाखंया किपा कोस्सं नेवाभासं च्व:यातगु बाखं अध्ययन यायबल्ये सिंहलकल्पनगर या सिंहशाहु महाजनया काय सिंम्हल न्यास वञ्जालया नायो जुया बञ्जा ओनेयात (ब्यापार) रत्नाकर समुद्रसं छिनाव ताम्रव्दिप धयागु देशसं बिज्यागु धयागु सिईदत्:। पुलांगु पौभाल्य रत्नाकर समुद्र पार यानावो च्वोंगु बखतय समुद्र या दत्थुइ दोङगा फातापुला ताम्रव्दिप धयागु तापुया किनारासं सुन्दरी रुपी लस्सिह्म तयसं उद्धार यागु सिइदु। लिपा दयकुगु पौभाल्य धासा: ब्रह्म्पुत्र महासागर छिनावो ल्हास्सा बिज्यागु धका न्ह्यथना तगुदु:।

सिंम्हल शार्थबाहा आजु ल्हासा मखुसें श्रीलङ्का बिज्यागु ?

स्विडेन बिश्र्वबिद्यालय याम्ह बिद्वान प्रोफेसर डा. लिनहार्डजुं (Prof. Dr Siegfried Lienhard) ईस्वी संवत् १९८५ पाखे जर्मनी जुगु छगु अन्तरराष्ट्रिय सम्मेलनले जर्मनीयागु छगु म्युजीयम (Museum of Indian Art, Berlin) यागु सँकलनलय दुगु पुलांगु ताहाकगु पौभा (विलमपौ:) अध्ययन यानादिया सिंम्हल शार्थबाहाया बाखं न्ह्येब्यया दिगुख:। हाक ११.४० मीतर व: ब्या ०.५५ मीतर दुगु थुगु पौभालय च्व:यातगु चयगु ल्यादुगु (८०) चित्रया कोस्सं नेवाभासं सिंम्हल शार्थबाहाया बाखं न्ह्येब्यया तगुदु। पौभाया काप: चंङगुजुया नितीं पौभा गुबल्ये दयकुगु प्रष्ट थुईके मफु (बांलाक्क सियमदु), बाखंनं बांलाक्क थुईके मफु:। भाजु लिनहार्डजुं नेवा भासं च्वयातगु बाखं यात अंग्रेजीं आखलं हिय़का (Unicode Devanagari) जर्मन भाषानं ई.सं. १९८५ सं म्युजीयम पाखें सिम्हल शार्थबाहाया बाखं छापय् याना पिकाना दिगू ख:। ८  बिद्वान भाजु प्रोफेसर डा. लिनहार्डजु यागु धापुकथं स्वयबले सिंम्हल शार्थबाहा आजु ल्हासा मखु:सें श्रीलङ्का बिज्यागु खन्ह्ये दत्:। ९  भाजु लिनहार्डजुं थ्या-सफूत: (ल्हातिं च्वोयातगु ग्रन्थ:) अध्ययन याना दिगु दु:सा वयकलं नेवा भाय: व संस्कृती या नितिं लगभग ५० न्येदं योगदान बिया दिगु खः। भाजु लिनहार्डजु ईस्वी संवत् १९८२ सं नेपा झाया दिगुबल्ये जर्मन सरकार पाखेंया गोसाले जुगु नेपाल जर्मन हस्तलिखित ग्रन्थ संरक्षण परियोजना (Nepal German Manuscript Preservation Project) स्वापुतया गुहाली यानादिगु ख:।भाजु लिनहार्डजुं न्ह्यथनादिगु जर्मनीयागु ऊगु म्युजीयम (Museum of Indian Art, Berlin) मेगु म्युजीयम (The Museum of Asian Art) नाप गाभय जुगु वः पौभा जिर्णजुगु जुया बोयगु मयास्सें ढुकुती स्वथनातगु जुयमा धयागु धापु खन्ह्येदत:।(येंद्येया थंवहीया पुलांगु पौभा थ्वहे जुईमा!)
येंया अंग्रेज राजदुतावासया छम्ह अधिकारी भाजु हदसनजु (ई.सं १८२० - १८४४) नेपालं ऊगु ताहाकगु पौभा वः अनेक हस्तलिखित ग्रन्थतः युरोप ल्ह:या यंका दिगु खन्ह्येदु:। १०  थुकथं च्वया तगु पुलांगु पौभाया बाखं अध्ययन यायबल्ये सिंहलकल्प नगरया सिंहशाहु महाजनया काय सिंम्हल न्यास वञ्जालया नायो जुया ब्यापार (बञ्जा ओनेयात) रत्नाकर समुद्रसं छिनाव ताम्रव्दिप धयागु देशसं बञ्जा ब्यापाल (ब्यापार) बिज्यागु धयागु सिईदत्:। छगु द्ये (द्य़े) सं मेगु द्ये वना ब्यापार यायेत वनिगु वञ्जा तयेगु समूह या नाय्य जुया वन्यगु जिम्मा कायिम्ह्ये:सित शार्थबाहा धायेगु चलन जुया चोंगु ख:। सिंम्हल आजु न्यासल बञ्जाया नाय्य (नाय्:) जुया बिज्यागु जुया नितिं सिंम्हल आजुया न्हुगु नां सिंम्हल शार्थबाहा - सिंम्हल वञ्जाया नाय्य जुल्:। ११  ताम्रव्दिप धायवं श्रीलंका अल्ये श्रीलंका वनेतः समुद्र पार यायेमागु खं लिस्सें श्रीलंकाया ईतीहासया अध्ययन यायेवल्ये लस्सिंतयगु देय् व ताःन्हवनिस्यें रत्नया ब्यापारीत वयाच्वंगु तथ्यत प्रमाणीत जुगुदु:। १२  बिद्वान भाजु लिनहार्डजु यागु धापूकथं सिंम्हल शार्थबाहा आजु ल्हासा मखु:सें श्रीलङ्का बिज्यागु खन्ह्येदयावल:। १३  (पौभापुलांगु जुया कापचचन्हां आखगो: सिह्यमदुगु थाय ... तयात:गु ख:)सिंम्हल सार्थबाहा वो न्यासल बञ्जायागु बाखं दुगु थ्वो पौभा थायपाजु (थकाली) हर्शथकु उत्साह जुया जगत सन्सार सत्वोप्राणीया उद्धार जुयमा धका देछागु जक्कसिदु, गुबलय दयकुगु, सुनां दयकुगु, भाजु हर्शथकु गुगु देशयाम्ह थायपाजु ख: धायगु छुन्हं सिह्यमदु:।

भिक्षु दिपंकर श्रृजनाया सुवर्णब्दिप यात्रा वर्णन

ईसवी संवत् १०१२ सं भिक्षु दिपंकर श्रृजना (अतीसा तिब्यत बिज्याय न्हवोया नां) उगु वखतय आपालं नांजाम्हः धर्मगुरू धर्मकिर्ती नापलाना बौध्द धर्मदर्शन अध्ययन यायत सुवर्णब्दिप विज्याय बल्ये, नेपा:मी बंञ्जालतयगु डोङ्गा च्वना रत्नाकर समुद्र पारयाना बिज्यागू: खं बिध्दान भाजु दिक्लीयरज्यू न्ह्यथना बिज्यागू:दु। १४ (सायद नेवातःजुयमा) द्वोच्छी न्ह्यवनिस्सें (११औं शताब्दी) इन्दोनेशीया (जाभा, सुमात्रा) बौध्द धर्मदर्शन यानितीं साबहे प्रख्यात जुगुजुया भिक्षु दिपंकर श्रृजना सुमात्रा बिज्यागू खन्ह्यद:त। थुगु हिसाबं स्वयबल्ये द्वोच्छी न्ह्यव निस्सें नेपामींतः बहुमुल्य रत्नया ब्यापार यायेतः रत्नाकर समुद्र पार याना सुवर्णब्दिप (लुंया खानिया द्ये - सुमात्रा) वनीगु चलन दुगू धापू प्रमाणित जूव:ल। अथेनंतुं ऊगू सफूच्वमी बिध्दान भाजु दिक्लीयरज्यू ताम्रब्दिप व नापं च्वोंगु चिचिढङ्गु (चिची धंगू) अनेक तापुतः लस्सीं पिनीगु द्ये खः उकें उखेपाखे वन्ये मज्जू धका भिक्षु दिपंकर श्रृजना धया बिज्यागु खं न्ह्यथना दिगूदु:। १५  थुगुकथं च्वोसुयात आधार मान्ययाना वोनधासा सिंम्हल सार्थबाहा वो न्यासल बंञ्जालपिं सुवर्णब्दिप (लुंया खानिया द्ये) ब्यापार याय सिधयका थगुद्ये लिहां बिज्यावल रत्नाकर समुद्र दथुई समुद्री आधिब्याधी वोयाओ दोङ्गा फातापुला लस्सिंपिनिगु द्ये ताम्रब्दिप किनारासं थ्यङ्गु वो सुन्दरीरुपी लस्सिं पिन्सं उद्धार यागु जुया ताम्रब्दिप पाखे थ्योंगु धापु पायेछी जुव:ल। सिंम्हल सार्थबाहा वो न्यासल बंञ्जालपिं ताम्रब्दिप ब्यापारया नितिं वोङ्गु मखुसें लंदापाजुया जक्क ताम्रब्दिप (लस्सिं पिनिगु द्ये श्रीलंका) थ्यंगु खन्ह्यदत्:। (सियदया वोल:) १६  थुगु हिसाबनं स्वोयेबल्ये दक्षिण भारत पाखें सुबर्णब्दिप यक्को न्ह्यो निशें लुं व:ह बहुमुल्य रत्नया नितिं बंञ्जालपिं न्ह्यानावोना च्वोंगु सियेदत:।ईसवी संवत् २०१० सं श्रीलंकाया समुद्र किनाराय लुगु पुलांगु दोंगाया अबशेष यात आधुनिक तरिकां परिक्षणयाना (Carbon dating) स्वोबल्ये ३८०-४८० ईशापूर्व शताब्दी (भगवान बुद्धया समय लिपा) पाखेयागु सियदत्:।१७  सिंम्हल सार्थबाहा वो न्यासल बञ्जाल च्वोनावोङ्गु डोङ्गा फातापुला ताम्रब्दिप पाखे थ्यङ्गु डोङ्गाला मखुला?

भिक्षु दिपंकर श्रृजनाया नेपा यात्रा वर्णनतिब्यतया जुजुनं बुद्धधर्म प्रचार व न्हुगु तबरन धर्मया परिमार्जन याय नितिं ईसवी संवत् १०४० सं (ने.सं. १६१) नालन्दा विश्र्वबिद्यालयया प्राचार्य भिक्षु दिपंकर श्रृजना यात बिशेष अनुरोध याना बिज्यागु जुया वोसपोल तिब्यत बिज्यागु ख:। वोसपोल तिब्यत बिज्या न्ह्यवो नेपाल मण्डल दच्छी (ने.सं. १६१/१६२) च्वना बिज्यागु ख:। १८  सुबर्णब्दिप बिज्यावल्य झिंस्वला यङ्क दोङ्गा च्वोना नेपामि तयगु सँगतय जुगुलिं नेपा बिज्यायगु परिकल्पना याना बिज्यागुलिं वोसपोल दच्छी नेपाच्वोना बिज्यागु ख:। वोसपोल दच्छीयंङ्कनं धयाथें धर्मधातु बिहारसं (थंबहीया पुलाङ्गु नां) च्वोना बिज्यागु खन्ह्यदत:। नेपाच्वना बिज्यावल्य्ये न्हिन्हिसं सर्गतं नौया आभा बिहारया दत्थुइ लागु खना वोसपोलं उगुथासय छगु तुयुगु चैत्य दयका बिज्याना बिहारया न्हुगु नां बिक्रमशिल महाबिहार स्वना बिज्यात:। १९ (थ्वो चैत्य अझनं बिहार दुन्यसं दनी !)

दिपंकर श्रृजना दच्छी यंङ्कनं धयाथें धर्मधातु बिहारसं (थंबहीया पुलाङ्गु नां) च्वोना बिज्यागु जुसां वोसपोलयागु जिबनी वो यात्रा बर्णन गन्ह:नं सिम्हल शार्थबाहा वो थंमबहिली दुगु लुं आँखनं च्वयातगु सहश्र प्रज्ञापारमिता सफु यागु बर्णन मदुखतं स्वोयबल्य सिम्हल सार्थबाहा दिपंकर श्रृजना लिपा धयागु खन्ह्यदत:।थुगुकथं बिचायाना स्वयबले उगु वखतय बिक्रमशिल महाबिहार झ:झ:धागु सिमदया वल्:। दच्छी मय्याक थुगु बिहारसं च्वोनाविज्याना वोस्पोलं छगु अमुल्यगु ग्रन्थ "चर्या संग्रह प्रदिप" रचना याना बिज्यागु व छगु चैत्य दयकाविज्यागु खं जक्क न्ह्यथनातगुदु:। २०  वोस्पोलया शिष्य ब्रोम्पतनं न्ह्य बोयादिगु वोसपोलया यात्रा वर्णन यागु सफू व वोस्पोलया जीवनि नाप स्वापुदुगु अनेक सफू अध्ययन यायबल्ये बिक्रमशिल महाबिहारया वर्णन यानातगु गनं न्ह्यथनातगु खन्ह्य मदु:।

इतुम्बहा: वो केशचन्द्र आजु

इतुम्बहालये चोंगु ल्होयागु शिलालेखले भास्करदेव संस्कारीत केशचन्द्रक्रित पराब्रत महाविहार धका उल्लेख यानातगुदु। लिच्छ्बी बंशया जुजु अंशुबर्मा या १५औं बन्शज जयकामदेव निसंतान जुगुजुया लिच्छ्बी बंशया पतन जुल, अनंली उगुबखतया भारदार भास्करदेव (नुवाकोटया थकुरी) जुजु जुया थकुरी बंशया उदय जुल । इतुम्बहा: भास्करदेवया शासन काल पाखे दयकुगु जुयमाल। लिच्छबीबंशया अन्तिमजुजु जयकाम देबया शासन कालये भिक्षु दिपंकर श्रृजना नेपाबिज्यागु सियदत ।इतुम्बहालये दच्छीछक गुंलापट्टिकं बैद्यो ब्वोयबले केशचन्द्र आजुया जिबन नाप स्वापुगुदु बाखं वो गुरुमाप्पाया बाखं न्ह्यथनातगु ताहाकगु पुलांगु पौभा ब्वोयगु चलनदु:। पुलांङ्गु पौभा तङ्गुजुया बिक्रम सम्बत् १२९० लये दयकुगु पौभा बोयगु यानाचोङ्गु दु:। पौभालये केशचन्द्र आजु थ:तता वो जिजादाजु सिम्हल शार्थबाहा आजु नापलयता थंम्बही बिज्यागु खं न्ह्यथनातगु दु, थुगु हिसाबनं सिम्हल शार्थबाहा आजु वो केशचन्द्र आजु छगुहे ईयापीं ख: धयागु प्रमाणित जुवोल्:।दिपंकर श्रृजना (ई.सं. १०४० - १०४१) वो भास्करदेवया (ई.सं. १०४५ - १०४७) लिपा सिम्हल शार्थबाहा वो केशचन्द्र आजु यागु समय ल्या कायमाल। भास्करदेव दयकाबिज्यागु इतुम्बहा: स्यनाली हाक्कनं केशचन्द्र आजुनं जिर्णोद्वार यानाबिज्यागु जुस्यली केशचन्द्र आजु ११ औं शताब्दिलिपा धका सियदत। थुगु हिसाबनं सिम्हल शार्थबाहा आजुनं ११ औं शताब्दिलिपा धका खन्ह्यदत:। २१

धर्मधातु बिहार, थंम्बही, बिक्रमशिल महाविहार

भिक्षुपिन्त एकान्त थासय् मन यकाग्रयाना अध्ययन अध्यापन यायगु नितिँ लिच्छबी जुजुपिन्सं देशं पिने, बस्तीं तापाक्क बहि:त दयका बिज्यागु अलय् पुलाङु दे:गत जिर्णोद्धार यानाबिज्यागु थ्यासफू सिलापत्र अध्ययन यायेबल्य् खन्ह्येदु। थोह्येझोल्ये पुलांगु धर्मधातुबिहार सावाभुमी (थौंकन्ह्य् या सामाखुशी) धयागु थासय् दुगु जुयाच्वोन। २२  सामाखुशी बा:वोया धर्मधातु बिहार बरोबर मर्मत यायेमाला चोँगु जुयाच्वोन, कालान्तरे खुशी बा:वोया बिहार बामलाक्क स्यंगु जुया ताजाथाय् ल्ह्यया न्हुगु देग दयेकुगु जुल। ताजाथास्य् दयेकुगुजुया न्हुगु नां थंम्बही स्वन्हगुजुल। (थौंकन्ह्य् या बिहार) भिक्षु दिपंकर् श्रृजना नेपा बिज्याना थुगु थंम्बही च्वना बिज्यागुबलय् न्हुगु देग दयेकुगुजुयाच्वोगु जुयमा, अथेजूगु जुया वोसपोलं थंम्बही दय्कबिज्यागु धका न्ह्यथना तगुनं खन्ह्यदु।२३  बिध्दान भाजू शरत चन्दजू यागु धापु ख:तं नेपाया जुजुयात किसी बिया भिक्षु दिपंकर श्रृजना थंवही दयकेत गुहालियायत आज्ञायाना बिज्यागु खन्ह्यदत:। २४  दच्छी मय्याक थुगु बिहारसं च्वोनाविज्याना वोस्पोलं छगु अमुल्यगु ग्रन्थ "चर्या संग्रह प्रदिप" रचना याना बिज्यागु व छगु तुयुगु चैत्य दयकाविज्यागु खं वोसपोलया शिष्य ब्रोम्प्तनजुं ल्हास्सा बिज्याबलेया यात्रा विवरणय न्ह्यथना दिगुदु:। २५  संस्कृत वो बुद्ध धर्मदर्शन अद्धयन यायत् तिब्यत वो मेमेगु देशं विध्दानपिं थंबही न्हापांनिशें वोयाच्वोगु जुया, थंबही स्वोनिगले यक्कोहे नांजागु विहार जुयाच्वोन l २६ ई.सं. ११९७ सं मुस्मातयसं नालन्दा विश्र्वबिद्यालय वो कच्चा विद्यालय वो विहारत: धोस्तजुयक स्यंक्का बिउगुजुया, बिध्दान भिक्षुपीं वो अनुयापीं अमुल्यगु ग्रन्थज्वोना थायथासं बिज्यागु जुल्, थ्वोह्यझोलय स्वोनिगया थिथी विहारसं बिध्दान भिक्षुपीं बिज्यागु जुया बुध्दधर्म या प्रचार जुगुजुयमाल । १३ रौं शताब्दी पाखे नालंदा विश्र्वबिद्यालय, विक्रमशिल विहार या नांजाम्ह बिद्वान् (बिध्दान) भिक्षु धर्मश्री बुद्धधर्म दर्शन अध्ययन यायत थंबही बिज्यागु जुया वोसपोलं थंबहिया न्हुगुनां विक्रमशिल महाविहार स्वनाबिज्यागु जुयमा ! २७

1) Buddhist birth stories; Jataka tales translated from Pali Text (Jataka   Thavannana - The oldest collection of Jataka Folklor by V. Fausböll's edited and translated into English by T.W. Rhys Davids 1880,  London)

2) Buddhist birth-stories by T.W. Rhys Davids 1880, London  (mahindara)

3a)   Buddhist birth-stories  by T.W. Rhys Davids 1880,  London
3b) Tuladhar-Douglas, Will, 1998 Literary Sources of the Gunakarandavyuha    "Presented at the Conference on the Buddhist Heritage of Nepal Mandal" held in  November 1998 in Kathmandu
3c)  The Sanskrit Buddhist Literature of Nepal by Rajendra Lal Mitra , Calcutta 1982: 95-97  Gunakarandavyuha - SIMHALA

4) Lopez, Donald S. Jr. ed. 1995 Buddhism in Practice - Introduction chapter Princeton: Princeton University Press, 1995, 3–36.
Siegrried Lienhard: Avalokitesvara in the wick of the night lamp, Indo Iranian Journal, vol.36:93 1993 (Gunakarandavyuha belong to the late 16th Century)

5) आशा सफूधुकु पञ्जिका ल्या ५२२८ सिंह शार्थबाहा अवदान, ५२३३ बुद्धअवदान सिंहशार्थबाहा

6)  Daniel Wright, History of Nepal 1877: 86, 87

7) Brain Houghton Hodson in Nepal  (British Resident in Kathmandu 1824-1843) by David M Waterhouse from the origins of Himalayan Studies edited by David M Waterhouse 2004 page 6 & 7

8) Siegfried Lienhard 1985 Die Abenteuer des Kaufmanns Siṃhala Eine nepalische Bilderrole dus der Sammlung des Museums für Indische Kunst Berlin. Berlin Veröffentlichungen des Museums für Indische Kunst Berlin (7) Siegfried Lienhard 1985 The Adventure of the merchant Simhala A Nepalese Role mode images of the collection of the Museum of Indian Art, Berlin. Berlin Publications of the Museum of Indian Art, Berlin (7)
The Museum of East Asian Art and the Museum of Indian Art were merged in December 2006 and now operate under a new joint name, the Museum of Asian Art.

9) Die Abenteur des Kaufmanns Simhala Siegfried Lienhard Museum fur Indische Kunst Berlin 1985: 73,82 (The adventure of the merchant Simhala Siegfried Lienhard Museum of Indian Art, Berlin 1985: 73,82)

10)  Die Abenteur des Kaufmanns Simhala Siegfried Lienhard Museum fur Indische Kunst Berlin 1985: 67,74 (The adventure of the merchant Simhala Siegfried Lienhard Museum of Indian Art, Berlin 1985: 67,74)Todd Lewis has described how a popular Buddhist didactic story, the Simhala Sarthabahu Avadana, was 'domesticated' by the Newars: 'a pan- Buddhist story of caravan merchants crossing the ocean was translated — linguistically  ... Himalayan research bulletin - Volume 22 - Page 39

11) भुबन लाल प्रधान २०४७: ७२ - काठमाडौं उपत्यकाका केहि सांस्कृतिक छिर्कामिर्काधनबज्र बज्राचार्य २०३०: ५२  लिच्छबि कालिन अभिलेख, नेपाल एसियालि अध्ययन केन्द्र12)   Our history: Myth upon myth, legend upon legend Sunday Times, October 17, Sunday 2010, Colombo, Sri Lanka At Kelanimulla ferry, in 1952 a large, very well made dugout boat was found (now in the Colombo Museum) that has been radio carbon dated to 2300BP ± 100, which is 380 – 480 BC: which makes it very close to the time of the first king Vijaya’s arrival (on the date of the Buddha’s paribbana on 543 BC).

13) Die Abenteur des Kaufmanns Simhala Siegfried Lienhard Museum fur Indische Kunst Berlin 1985: 73, 82 (The adventure of the merchant Simhala Siegfried Lienhard Museum of Indian Art, Berlin 1985: 73, 82)

14)  Buddhism in Practice 1995 Donald S Lopez Jr. ( ed.) page 532 - 540 "Atisa's Journey to Sumatra" by Hubert Declear. "Atisha was able to visit Suvarnadwip (Sumatra) in a boat owned by people from Nepal "Atisa's Journey to Sumatra"

15) Das, Sarad Chandra Indian Pandits in the land of Snow (Reprint 1965) Atisa in Thambahi page 75-77, “Lord Atisha in Nepal: The Tham Bahil and the Five Stupa's Foundations according to  the ‘Brom ston Itinerary” in Journal of the Nepal Research Centre, vol. X, pp. 27-54.

16) A recent translation of the life of the Indian Master Atisha (982-1054 C.E.) was  traveling in a ship owned by merchants from Nepal while traveling to Suvarnadwipa (Buddhism in Practice 1995 Donald S  Lopez Jr. ( ed. ) page 532 - 540 "Atisa's Journey to Sumatra" by Hubert Declear)
Popular Buddhist Texts from Nepal Narratives and Rituals of Newar Buddhism Todd T. Lewis Translations in Collaboration with Subarna Man Tuladhar and Labh Ratna Tuladhar 2000: 190Dharmadhatu Bihar was named Vikramshila Mahavihar by the great Pandit Dipankar Shrijana, it is also known as the Simhala Sarthabahu Bihar **Brief Encyclopedia of Buddhism in Nepal- Harischandra Lal Singh Ratna Pustak Bhandar 2006: 27217)

17) Our history: Myth upon myth, legend upon legend, Sunday Times, October 17, Sunday 2010, Colombo, Sri Lanka (An old dugout boat belonging to the period of Vijaya was found in the seasour of Shree Lanka in 1954)18)

18) Das, Sarad Chandra Indian Pandits in the land of Snow ( Reprint 1965)  Atisa in Thambahi page 75-77Lord Atisha in Nepal: The Tham Bahil and the Five Stupa's Foundations according to the ‘Brom ston Itinerary” in Journal of the Nepal Research Centre, vol. X, pp. 27-54.

19) Harischandra Lal Singh: Brief Encyclopedia of Buddhism in Nepal,  Ratna Pustak Bhandar 2006: 272 (Dharmadhatu Bihar was named Vikramshila Mahavihar by the great Pandit Dipankar Shrijana, it is also known as the Simhalasarthabahu Bihar) This white stupa is still exhisting inside the Bikramshila Mahabihar (Thambahi).
Snellgrove 2002: 377, Indo Tibetaan Buddhism: Indian Buddhist and their Successors Thambahi (Vikramshila Mahabihar founded by Atisha (1040)

20) Atisha Dipankar Srijnan: Eye of Asia: Mr. Deba Priya Barua  "While in Nepal he composed his work Carya Samgra Pradipa". This rather small book of only sixty six stanzas (slokas) communicated in simple lucid language the basic principles and  thoughts of Buddhism. In 1859 German Scholar Koppen, highlighted Atisha with the translation of Carya Sangra Pradipa and Bodhi Palha Pradip (66 Stanzas) written in Sanskrit by Atisha while he was in Nepal (1041 – 1042AD).

21) Bajracharya, Purna Harsh 1979: 61-64 "Than Bahil: An ancient center for Sanskrit study" Indologica Taurinesia, Vol. 7, The International Assiciation of the Sanskrit Studies.

22)   भुबन लाल प्रधान २०४७: ८८ - काठमाडौं उपत्यकाका केहि सांस्कृतिक छिर्कामिर्का

23) Indian Pundits in the land of Snow by Sir Sarat Chandra Dass 1893 (Reprint 2004)  Page 74
Atisha Dipankar Srijnan: Eye of Asia Mr. Deba Priya Barua  "While in Nepal he composed his work Carya Samgra Pradipa". This rather small book of only sixty six stanzas (slokas) communicated in simple lucid language the basic principles of Buddhism thoughts.
Atisha also is said to have established this vihar constructing a white stupa and five small stupas in the north side of  Kathmandu Valley (Panchmane) and did spent a year studying the Buddhist philosophical teaching. Decleer, Hubert 1996.
"Lord Atisha in Nepal: The tham Bahil and the Five Stupas Foundations" according to the 'Brom ston Itinerary" Journal of the Nepal Research Centre, Vol. X, pp. 27-54.24)
Indian Pundits in the land of Snow by Sir Sarat Chandra Dass 1893 (Reprint 2004)  Page 74 " Moreover the king of Nepal caused his son to be ordained as a monk by Atisha under the name of Devendra. He also sent 100 horsemen with Atisha and the Prince to escort them up to the shores of the lake Mapham (Mansarovara). Atisha presented his own elephant to the king of Nepal with a request that he should build a Vihar, called Than Vihara, in return for the value of the beautiful elephant."Atisha also is said to have established Vikramshila Mahavihar (the white Chaitya inside this vihar and the five chaitya in Panchamane, north of Kathmandu) and did spent a year studying the Buddhist philosophy.
(Atisha’s arrival in Nepal by Hubert Declear "Lord Atisha in Nepal", Journal of Nepal Research Center Volume X page 27-54 1997)

25)  Decleer, Hubert 1996. "Lord Atisha in Nepal: The tham Bahil and the Five Stupas" Foundations according to the 'Brom ston Itinerary" Journal of the Nepal Research Centre, Vol. X, pp. 27-54.Atisha Dipankar Srijnan: Eye of Asia Mr. Deba Priya Barua  "While in Nepal he composed his work Carya Samgra Pradipa". This rather small book of only sixty six stanzas (slokas) communicated in simple lucid language the basic principles of Buddhism.


26) Bajracharya, Purna Harsh 1979: 61-64 "Than Bahil: An ancient center for Sanskrit study" Indologica Taurinesia, Vol. 7, The International Assiciation of the Sanskrit Studies.

27) Dharmashri Mitra, a renowned scholar from Vikramshil Vihar, Nalanda, India is believed to visit Nepal for advance study in Buddhism and Sanskrit in the early 13th Century. He did study in Thambahil, which clearly indicates the high importance of Thambhil and the similarity of the name Vikramshil indicates the name might have been given by him “Traditional Architecture of Kathmandu Valley" by Wolfgang Korn, Ratna Pustak Bhandar, 1976 (Text by Purna Harsha Bajracharya).   .   


Illustration

1. सिंहल शार्थबाहा आजु थम्हं माम बुबा लिस्ये तापाल देश वोनेत् आज्ञा कायाच्वोंगु !

2. न्यासल बञ्जा या नायो:जुया तापाल देश बिज्यागु !

3. दोङ्गा च्वोना महासागर पार यायेत माझियात बिनती यागु !

4. महासागर छिनाच्वोंगु !

5. महासागर छिनाच्वोंगु !

6. समुद्र दथुइ दोङ्गा फातापुगु !

7. समुद्र दथुइ दोङ्गा फातापुगु !

9.न्यासल बञ्जापिं सुन्दरी रुपी लस्सिपिं लिस्सये भुलये जुया च्वोंन !

10. न्यासल बञ्जाया नाय्यो सिंहल शार्थबाहा यात अवलोकितेस्वोर भगवान त्वारिबाय बिज्यांना दर्शन बिउगु!

11. अवलोकितेस्वोर भगवान आज्ञा याना बिज्यागुजुया सिमा गया ताजागु पखा दुनेयागु करुणा दृश्य लस्सिन स्याना लाही नया ल्यंगु मन्हु तयेगु अस्थिपन्जर नरकंकाल स्वोगु

12. अवलोकितेस्वोर भगवान तुयुम्ह बो:सल्ह जुया न्यासल बञ्जायात उद्दार यायेत बिज्यागु !

13. अवलोकितेस्वोर भगवान आज्ञा याना बिज्याथें महासागर पार यायेबल्ये लिफ स्वोये मत्ये त्रिरत्न या मन्त्र धारण यायेत आज्ञा यानाबिज्यागु लोमन्गुजुया नितीं लस्सि पिन्सं यंकुगु जुल !

15. लस्सी नक्किन मायाँ मचा छम्ह दयेका सिम्हशार्थबाहा या कला धकाधाया जुजु यात बिन्ति यावगु l

16. सिम्हल शार्थबाहा नं थकला धका नाला मकास्येली लस्सी नक्किया मायाँजालय लाना जुजुं सरण बिउगु लिपा सकल लस्सिन तयेत सताली दरबार दुन्ये च्वोंपिंत स्याना नगु जुया दरबारया ढोखा मचाया सिम्हल शार्थबाहा कुता गया दरबार दुहां वोना लस्सिन पिन्त ख्याना च्वोत !

14. पासापिं सकसीटं लस्सिन यनक्ये धुंका सिम्हलशार्थबाहा याकचा थगु देश ल्ह्याँ बिज्यागु !

17. जुजुया सकल परिवार मदुगुनितीं सकल जनता मिलयेजुया सिंहल शारथबाहा यात जुजु यात: !

18.जुजुजुई धूनका ताम्रद्विप लडाई याना विजय लिपा बुद्ध धर्मया प्रचार याना बिज्यात !