दशैंपाखें अतिक्रमित जुयाच्वंगु मोहनि नखः

श्रीकृष्ण महर्जन

मोहनि नखः वयाच्वंगु दु । मोहनि नखःया इलय् अप्वः यानाः नेवाः संस्कृति थूपिन्त तसकं चिन्ता ब्वलनीगु जुयाच्वंगु दु । मूल रुपं मोहनि नखः हनीगु इलय् दशैं नखःपाखें जुयाच्वंगु अतिक्रमणं यानाः । मोहनि नखःया इलय् नेवाःतय्गु छेँय छेँय नं थः भिनामस्तनिसें म्ह्याय् मस्तय्त अले जिलाजंपिन्त तकं सिन्ह तिकेगु यानाहःगु दु ।

नेवाः संस्कृतिया बांलाक्क थूपिन्सं नं बाध्य जुयाः सिन्हः तिकेत बाध्य जुयाः वयाच्वंगु दु । कारण मोहनि नखःया इलय् थः भिनामस्तय्सं खय्तय्सं हनीगु दशैं नखःया चलन कथं सिन्हः तिइगु नितिं वइगुलिं खः । मस्तय्सं ध्यबा कायेत अथे सिन्हः तिइगु खःसा छुं जुयाः मस्तय्त सिन्हः मतिकल धाःसा नुगःस्याःम्ह धकाः काइगु संभावना दुगुलिं यःसां मयःसां अथे सिन्हः तिकेत बाध्य जुजुं वनाच्वंगु दु नेवाःतय्त ।

दशै नखः
हिन्दू धर्मालम्बीतय्सं हनीगु तःजिगु नखः धैगु दशैं खः । कौलाथ्व पारुनिसें दशमी तक ल्याः खनाः दशमी खुन्हु सिन्हः तिकाः थकालिपिन्सं आर्शिवाद बिइगु ज्या यानाः वयाच्वंगु दु ।

थः म्हसिक मनूतय्थाय् अर्थात थःपिन्सं हनेमाःपिं सकलसिथाय् हे वनाः दशैं नखः हनेगु झ्वलय् सिन्हः तिउ वनीगु चलन दु । अले सिन्हः तिइगु नाप नापं ध्यबा तकं बिइगु यानाः वयाच्वंगु दु । विशेष यानाः थःलाःपिन्थाय् ला मवंसे हे मगाः धाइ । न्ह्याक्व हे तापाःपिं जूसां थःलाःपिन्थाय्
जाकि सिन्हः तिउ वनीगु यानाः वयाच्वंगु खने दु ।

अले असत्यं सत्ययात त्याकूगु दिं कथं नालाः भगवतीयात विशेष पूजा यायेगु दशैंया इलय् याइ । दशैं नखःया मूल ज्या धैगु हे सिन्हः तिइगु अले आर्शिवाद बिइगु खः । आर्शिवाद बिइगु धैगु आदर्शवादी सिद्धान्तया आधारय् खः ।

दशैं धाये धुनेवं हे न्ह्याक्वः हे गरिवम्ह मनू जूसां ला हयाः नये हे माःगु अझ खसी स्याये हे माःगु संस्कार खय् ब्रम्हुतय्गु समाजय् दु । अले दशैंया अर्थ हे छगू कथं ला नयेगु कथं जूवनाच्वंगु दु धाःसां छुं पाइमखु ।

मोहनि नखः
मोहनि नखः धैगु नेवाःतय्गु मौलिक कथंया नखः खः । मोहनि नखःया मूल दिं धैगु कौलाथ्व अष्टमी, नवःमि व दशमी खः । अष्टमीयात नेवाःतय्सं थापं यायेगु दिं धाइ ।

अले कूछि भ्वय् नयेगु दिं नं धाइ । थापं यायेगुया अर्थ थःपिनिगु जीवनय् माःगु फुक्क कथंया समानंनिसें ल्वाभः तक न्हापा गज्वःगु अवस्थाय् लानाच्वंगु खः उकियात स्वयाः मर्मत यानाः स्थापना याइगु खः । अथे स्थापना याइगु यात हे थापं यायेगु धाइगु खः । थःपिनिगु जीवनय् माःगु फुक्क सामान तयारी अवस्थाय् तयेगु थापं यायेगु खः । अथे सामान थापं याये धुंकाः कूलयापिं फुक्क मनूत झ्वःलकं च्वनाः केरा लप्तेय् तयाः थापं याःगु थासय् हे च्वनाः भ्वय् नयेगुयात हे कूछि भ्वय् धाइगु खः । उकिया अर्थ फुक्क सामानंनिसें ल्वाभः तकं तयारी अवस्थाय् तयाः कूलयापिं सकलें च्वनाः भ्वय् नयेगु खः । अथे हे छुं नं कथंया सांस्कृतिक गुथि जूसा उगु गुथिया फुक्क सामान नं तयारी अवस्थाय् तयेगु याइ अर्थात थापं यायेगु याइ । कूछि भ्वय्या अर्थ मथुयाः निमना/निमना बजि दानाः हे नयेमाःगु अर्थय् नं कयाः वयाच्वंगु मदुगु मखु ।

अष्टमी खुन्हु थापं याःगु सामानंनिसें ल्वाभः यात तकं नवःमि खुन्हु पुजा याइ । अथे पूजा याइगुयात स्याक्वःत्याक्व नं धायेगु यानाः वयाच्वंगु दु । स्याक्वःत्याक्व खुन्हु बांचा बली नं बिइगु याइ । अनंलिपा उखुन्हु समेबजि नं नयेगु याइ ।
नवःमि खुन्हु पुजा यानातःगु सामानत दशमी खुन्हु क्वकायेगु याइ । उगु कथं पुजा यानाः क्वकायेगुयात हे चालं धायेगु यानाः वयाच्वंगु दु ।

अथे सामान क्वकायेगु धैगु अर्थ जीवनय् प्रयोग यायेमाःगु सामानत थापं यानातःगुयात लित कायेगु याइ । लःल्हानाः कायेगु याइ । अथे हे गुथिइ च्वंगु सामान जूसां नं उगु हे कथं लःल्हानाः कायेगु याइ । अले अथे लःल्हानाः काये धुंकूगु समानयात प्रयोग यायेगु नं याइ । सांस्कृतिक बाजं धिमे, खिं, धाः, दबःखिं लगायतया समानत थायेगु याइ । उगु हे कथं बासुरी, कहां लगायतया पुइगु बाजं जूसा पुइगु नं याइ । उलि जक मखु सफू नं क्वकायाः म्ये तकं हालेगु याइ ।

उकिया अर्थ अष्टमी खुन्हु थापं याःगु सामान दशमीनिसें प्रयोगय् हइगु खः । विशेष यानाः बुज्या नाप स्वापू दयाच्वंगु नखः जूगुलिं ईंचानिसें कू तकं लःल्हानाः कायेगुया अर्थ उगु इलंनिसें हे बुइ वा लयेत अर्थात सामाज्या यायेत तयार यायेगु खः ।

जीवनय् माःगु समान लःल्हानाः कयाः न्ह्याः वनेगु संघर्षवादी सिद्धान्त ज्वनाच्वंगु मोहनि नखः । मोहनि नखःया झ्वलय् सीकाःभू यायेमाःगु, विशेष प्रकारया हाकूगु मोहनि सिन्हः तिइमाःगु नेवाः संस्कृति खः । मोहनि सिन्हः छगू कथं शक्तिया प्रतिक कथं नं नालातःगु दु ।

उकिं मोननि नखः धैगु दशैं नखः थें आदर्शवादी सिद्धान्त ज्वनाच्वंगु मखुसे संघर्षय् वनेगु नितिं तयारी यायेगु कथंया संघर्षवादी सिद्धान्त ज्वनाः वयाच्वंगु नखः । उकिं दशैं व मोहनि नखः धैगु व हे मखु धकाः स्पष्ट जू ।

दशैं नं लाकाच्वंगु लिच्वः
मोहनि नखः व दशैं छगू हे इलय् लाइगु जुयाः मोहनि नखःयात दशैं धायेगु यानाः वयाच्वंगु दु । विशेष यानाः न्हूगु पुष्टाया मनूतय्सं मोहनि नखः धकाः तकं धायेगु मयासे दशैं हे धायेगु यानाहःगु दु । मोहनि नखःयात नं दशैं धकाः धायेगु जक मखु छगू हे नखः कथं नालाः कायेगु अले संचार माध्यमं प्रचार प्रसार याःथें हे साइट स्वयाः सिन्हः तिकेगु तकं यानाः हयाच्वंगु दु । उकिं मोहनि नखःयात दशैं नखतं लिच्वः लाकाच्वंगु दु धकाः थुइकेमाःगु अवस्था वःगु दु । अथे हे दशैं नं मोहनि नखःयात अतिक्रमण यानाच्वंगु दु धकाः थुइकाः नेवाःतय्सं माःगु कथं जागरण ब्वलंकेगु नापं थुइकेगु ज्या यायेमाःगु आःया आवश्यकता जुयाबिउगु दु ।