मोहनि व दशैं व हे मखु

रमेशकाजी स्थापित (Source : Uden Nhusayami)

नेवाःतय् यक्व हे नखःचखः दु। नेवाःतय् थें नखःचखः झीगु देशय् मेमेगु छुं नं जातिया मदु। झी नेवाःतय् दच्छियंकं हे छुं कि छुं नखःचखः, जात्रा, पर्व, मेला आदि झ्वःलिक हे वयाच्वनी। अथे जुयाः धाइनापं दु – प्यन्हुइ मपाः नखः वइ।

नेवाःतय्गु थज्याःगु हे थीथी नखःचखः व मेलापर्व मध्ये गुलिखे मूमूगु नखःचखः व मेला पर्व नेवाः मखुपिनिगु चाड पर्व कुन्हु हे लानाच्वंगु दु, अले गुलिं गुलिं उकुन्हु हे मखुसां लिक्क लिक्क लानाच्वंगु दु। नेवाःतय्गु तःजिगु नखः म्हपुजा कुन्हु गुलिं गुलिं जातियापिनि 'गोबर्द्धन पुजा' धकाः सौ व बैल पुज्यायेगु चलन दु। अथे हे येँया नेवाःतय्गु तःजिगु नखः पाहांचःह्रेया कन्हय् कुन्हु नेवाःतय् त्वाःत्वालय् मह्रःजा नकेमाः, अले थ्वकुन्हु हे सरकारीस्तरं 'घोडा जात्रा' न्यायेका वयाच्वंगु दु। झी चथाःबलय् मेपिनि तीजपर्व हनीगु जुयाच्वंगु दु। थुकथं झीगु नखःकुन्हु हे मेपिनिगु चाड पर्व स्वात्तुमत्तु स्वानाः वयाच्वंगुलिं छखे झी दथुइ हे छगू थज्याःगु भ्रम ब्वलनाच्वंगु दु कि मेमेगु जातिं हना वयाच्वंगु व झीसं हना वयाच्वनागु नखःचखः जात्रा पर्व छता हे खः, खालि नां व हनेगु पहः जक पानाच्वंगु खः। मेखे सरकारि संचार माध्यमं याइगु प्रचार प्रसारया प्रभावय् लानाः झीसं नं मचायेक हे म्हपुजायात गोवर्द्धन पूजा, पाहांचःह्रेयात घोडा जात्रा, चथाःयात तीज धकाः धायेगु याना हयाच्वनागु दु। थ्व हे झ्वलय् गुलिखे नेवाःतय्सं नेवाःतय्गु छगू तःजिगु नखः मोहिन धयागु नं मेमेगु जातिं हनीगु नखः, 'दशैं' खः धकाः थुइकेगु याना हयेधुंकल। नेवाःतय्त लानाच्वंगु भ्रम मध्ये थ्व छगू तःधंगु हे भ्रम खः। 

धाथें ला दशैं व मोहनि नखःया दथुइ ज्वःलाःगु छतायां छता जक खँ थ्व खः कि थ्व निगुलिं नखः कौलाथ्व पारुं निसें शुरु जुइ, अले पुन्हिकुन्हु क्वचाइ। थ्व छता त्वःताः मेमेगु छुं हे खँ ज्वःलानाच्वंगु मदु।
कौलाथ्व पारुकुन्हु झी नःलास्वां पिइ। नःलास्वां पिइधुंकाः सप्तमि तक झी छुं नं यायेम्वाः। अष्टमि कुन्हु कूछिभ्वय्, नःमि कुन्हु स्याक्वत्याक्व व दस्मि कुन्हु चालं क्वकाइ। येँय् क्वःने च्वंपिनि दकलय् तःधंगु नखः पंचमि कुन्हु याइ। पचिंमधः जात्रा धकाःउकुन्हु पचलि भैलःद्यःया जात्रा याइ, अले व जात्रा जुइगु क्वःनेया लागाय् च्वंपिं सकसियां मोहनिया मुख्यगु भ्वय् जुइ। थुकथं हे थःनेया असंत्वाः लागाय् च्वंपिनि दस्मि कुन्हु छुं यायेम्वाः, उकुन्हु छन्हु सुलं च्वनाः एकार्सि कुन्हु तिनि चालं क्वकाइ। अथे जुयाः थ्व न्हियात असं चालं धकाः धाइ। पचिंमधः व असंचालं न्यायेकीपिं त्वःताः मेपिं सकलें हे नेवाःतय् मुख्य मोहनि नखः अष्टमि, नःमि व दस्मि हे खः। वयां लिपा चतुर्दशी कुन्हु तक नखत्या ब्वनेगु जुयां च्वनी, अले चतुर्दशी कुन्हु तकया दुने ल्यनाच्वंगु नःलास्वां, नःलास्वां पिनागु चा व पूजा यानाः मुनाच्वंगु स्वां जाकि आदि फोहर दक्व मुनाः वाये यंकी। थुगु चतुर्दशीयात सीघःपुन्हि धाइसा थ्वयां कन्हय् कुन्हुयात कतिंपुन्हि धाइ। थुकुन्हु छेँय् छेँय् आलमत खाइ। थुकथं मोहनि क्वचाइ।

दशैं नखः हनीपिनि अथे मखु। इमि कौलाथ्व पारुकुन्हु घटस्थापना धकाः कलश स्वनाः पुज्याइ। गुलि गुलिसियां कलशया लिसें खड्ग नं स्वनी। वयां लिपा सप्तमि तक इमि नं छुं यायेम्वाः। अस्तमि व नःमि कुन्हु खसि स्यानाः भ्वय् नयेगु व दस्मि कुन्हु विजया दशमि धकाः थः स्वयां थकालिपिंथाय् वनाः 'टिका' काःवनेगु याइ।

सरकारी स्तरं हनीगु दशैं धाःसा भचा पाः। सप्तमि कुन्हु हनुमानध्वाखाय् फुलपाटी, अस्तमिकुन्हु चान्हय् कालरात्री पूजा जुइ। नःमि कुन्हु हनुमानध्वाखाया जमरा घरया पिने च्वंगु चुकय् न्यय्प्यम्ह म्येय् व न्यय्प्यम्ह दुगु पाली। अथे हे उकुन्हु कोतय् नं म्येय् पाली। थुकुन्हु तलेजु देगलय् सकसितं दुतछ्वइ तर उकुन्हु मूलम्ह तलेजु भवानी अन दइमखु, मूलम्ह तलेजु ला अस्तमि कुन्हु जमरा घरय् कुहां बिज्याकी, अले दस्मि कुन्हु थहां बिज्याकी। तलेजु द्यः भगवती वा दुर्गाया स्वरुप खः। ख्वपय् नवदुर्गा गंछिं पिहां बिज्याकीगु नं मोहिनबलय् हे खः। थुकथं दशैं धयागु दुर्गा उपासनाया नखः खः। दुर्गाया गुंगूगु रुप शैलपुत्री, ब्रम्हचारिणी, चन्द्रघण्टा, कुष्माण्डा, स्कन्दमाता, कात्यायिनी, कालरात्री, महागौरी व शक्ति सिद्धिदात्रीयात नवरात्री धकाः गुन्हु तक हे पूजा आजा यानाः शक्तिया आराधना यायेगु ल्याखं हनीगु नखः खः।

दशैं धयागु नं निगू दु, छगू आश्वीन महिनां वइगु बडादशैं, मेगु चैतं वइगु चैते दशैं। तर नेवाःतय् मोहनि अथे निक्वः मदु, छक्वः हे जक दु। मोहनि नखः नं खला शक्तिया आराधना यायेगु हे नखः खः। तर दुर्गा शक्तिया आराधना मखु कि थःके हे शक्ति दया वयेकेगु आराधना यायेगु नखः खः। उकिं नेवाःतय्सं मोहनि दुर्गा पुजा यानाः मखु,आगमय् मोहनि फयाः पुजा यानाः चालं कुन्हु व हे मोहनि सिन्हः तिनाः ह्याउँक्वखां कवखायाः थःत सिद्धि लाकेगु कथं हना वयाच्वंगु दु। थ्व नखःया नां मोहनि जुयाच्वंगु नं लाःसा थ्व हे मोहनि सिन्हःया कारणं जुइफु। अस्तमि कुन्हु नेवाःतय्सं थःथःगु जातीय लजगाः यायेत छ्यलेमाःगु ज्याभः पुज्यानाः लःल्हाना कयाः छेँजःपिंसं पालंपाः ज्या यानागु भाय् याना क्यनेमाः। थुगु ल्याखं स्वयेबलय् मोहनि धयागु थःगु लजगाःयात माःगु ज्याभः दक्वय्सनं मोहनि लाके बीगु व थःपिंसं नं मोहनि तिनाः जीवन सुथां ला न्ह्याकेत सिद्धि कायेगु ल्याखं थ्व नखः हनातःगु जुइमाः। चालं कुन्हु खड्गसिद्धि कायेगु यानातःगु नं जीवनय् सफल जुइ फयेमा धकाः हे खः। स्याक्वत्याक्व कुन्हु खंक्व दक्व हे द्यःपिंत तुमा व पालुमा नापं तयाः पुज्याइ। बाहां स्यायेमाःथाय् बाहां स्याइ, अले बहनी सीकाःभू याइ। दशैं न्यायेकीपिनि सीकाःभू धयागु हे यायेम्वाः। थुकिं नं दशैं व मोहनि धयागु पाः धकाः क्यं।

दशैं व मोहनि पाःगु मेता छगू आधार नवरात्री नं खः। मेपिंसं नवरात्री धकाः न्हाचः धयाथें दुर्गाया गुंगू रुपयात गुन्हु तक पुज्यानाः आराधना उपासना याइगु खःसा झी नेवाःतय् थ्व गुन्हु अर्थात नवरात्री नवरथ वनेगु धकाः चान्हय् गुंगू हे तिर्थय् म्वःल्हू वनेगु याइगु खः। अथे म्वःल्हूवनेबलय् नं दुर्गापुजा यायेम्वाः।

दशैं हनीपिनिगु विश्वास कथं दशैं धयागु देवी दुर्गां महिषासुर दैत्ययात स्याःगु, दुर्गाया हे मेगु रुप चामुण्डां शुम्भ, निशुम्भ नांयाःपिं निम्ह दैत्य दाजुकिजापिं स्याःगु लसताय् हनेगु नखः खः। अथे हे विजया दशमी धकाः रामं रावणयात स्याःगु लसताय् न्यायेकातःगु विजय उत्सव खः, तर, नेवाःतय्सं हनाच्वंगु मोहनि नखः सुनां नं सुयातं स्याःगु लसताय् न्यायेकूगु उत्सवया ल्याखं मखसे थःगु हे शक्ति बल्लाकेगु ल्याखं न्यायेकातःगु नखः खः। अथे जुयाः हे दशैं नखः हनीगु पहः व मोहनि नखः हनीगु पहः भ्याः भचा हे ज्वःमलाःगु खः। ज्वःलाःगु छुं दुसा थुलि जक दु कि थ्व निगुलिं नखः व हे इलय् लानाच्वंगु दु।

(झीगु संस्कृतिपाखें)